Chuyên đề tự luận nguyên hàm, tích phân và ứng dụng – Nguyễn Chiến - Học Tập Trực Tuyến Cấp 1,2,3 - Hoc Online 247

Nguyễn Chiến: 0973.514.674 1

NGUYÊN HÀM - TÍCH PHÂN - ỨNG DỤNG TÍCH PHÂN

I. NGUYÊN HÀM 1. Nguyên hàm

Định nghĩa: Cho hàm số ^{f x}

 

xác định trên K (K là khoảng, đoạn hay nửa khoảng). Hàm số ^{F x}

 

được gọi là nguyên hàm của hàm số ^{f x}

 

^{trên K nếu F x'}

 

^{ f x}

 

^{với mọi xK.}

Kí hiệu:



^{f x d}

 

^{xF x}

 

^C.

Định lí:

1) Nếu ^{F x}

 

là một nguyên hàm của ^{f x}

 

^{trên K} thì với mỗi hằng số C, hàm số

   

G x F x C cũng là một nguyên hàm của ^{f x}

 

^{trên K.}

2) Nếu ^{F x}

 

là một nguyên hàm của hàm số ^{f x}

 

^{trên K} thì mọi nguyên hàm của ^{f x}

 

^trên

K đều có dạng ^{F x}

 

^{C, với C} là một hằng số.

Do đó ^{F x}

 

^{C C, } là họ tất cả các nguyên hàm của ^{f x}

 

^{trên K.}

2. Tính chất của nguyên hàm



 

^{f x d}

 

^x



^{  f x}

 

^và



^{f '}

 

^{x dx f x}

 

^{C; d}

 

^{f x}

 

^dx



^{ f x}

 

^dx

 Nếu F(x) có đạo hàm thì:



^{d F x}



^{( )}



^{F x( )C}





^{kf x d}

 

^x^{k f x d}

  

^{x với k} là hằng số khác 0 .





^_^{f x}

 

^{g x}

 

^_^dx



^{f x d}

 

^x



^{g x d}

 

^x

 Công thức đổi biến số: Cho ^{y f u}

 

^{và ug x}

 

^.

Nếu



f x dx( ) F x( )C ^thì



^{f g x}



^{( )}



^{g x dx'( ) }



^{f u du( ) F u( )C}

3. Sự tồn tại của nguyên hàm

Định lí: Mọi hàm số ^{f x}

 

liên tục trên K đều có nguyên hàm trên K.

Nguyễn Chiến: 0973.514.674 2

BẢNG NGUYÊN HÀM CÁC HÀM SỐ THƯỜNG GẶP

1.



0dxC ^2.



^{dx x C}

3. ^{1 1}



¹



x dx^ 1x^ C 



    



 16.   1

 

¹

dx , 1

1

ax b ax b c

a



 



 

    





4. 1₂ 1

dx C

x   x



^17.



¹



^{2dx 1}_{a ax b}^{. 1 C}

ax b   

 



5. 1

ln

dx x C

x  



^18.



_{ax b}^dx_ ^1_a^{ln ax b C}

6.



e dx^x e^xC 19. _{ax b} 1 _{ax b}

e dx e C

a

   



7. ln

x

x a

a dx C

 a



^20.



^{akx b dx 1}_k ^a_ln^{kx b}_a ^C

8.



cosxdxsinx C 21. ^cos



^{ax b dx}



^1sin



^{ax b}



^C

 a  



9.



sinxdx cosx C 22. ^sin



^{ax b dx}



^1cos



^{ax b}



^C

  a  



10.



tan .x dx ln | cos |x C 23. ^tan



^{ax b dx}



^{1ln cos}



^{ax b}



^C

  a  



11.



cot .x dxln | sin |x C 24. ^cot



^{ax b dx}



^{1ln sin}



^{ax b}



^C

 a  



12. 1₂

cos dx tanx C

x  



^25.



_cos²



¹_{ax b}



^dx1_a^tan



^{ax b }



^C

13. 1₂

sin dx cotx C

x   



^26.



_sin²



_{ax b}¹ _



^{dx 1}_a^cot



^{ax b }



^C

14.

 

^{1 tan 2x dx}



^{tanx C} _27.



^{1 tan2}



^{ax b dx}

 

^1tan



^{ax b}



^C

   a  



15.

 

^{1 cot 2x dx}



^{ cotx C} _28.



^{1 cot2}



^{ax b dx}

 

^1cot



^{ax b}



^C

   a  



BẢNG NGUYÊN HÀM MỞ RỘNG

2 2

1arctan

dx x

a x  a aC







^arcsin_a^{xdxxarcsin}_a^{x a2x2 C}

2 2

1 ln 2

dx a x

a x a a x C

  

 

 

^arccos_a^{xdxxarccos}_a^{x a2x2 C}



^{2 2}



2dx 2 ln

x x a C

x a

   



 ^{arctan arctan ln}



^{2 2}



2

x x a

dx x a x C

a  a  



2dx 2 arcsin x a C a x

 



 ^{arc cot arc cot ln}



^{2 2}



2

x x a

dx x a x C

a  a  



2 2

1arccos

dx x

a a C

x x a

 







_sin



_{ax b}^dx_



^{ 1}_a^{ln tanax b}₂^{ C}

2 2

2 2

1ln

dx a x a

a x C

x x a

 

  







^sin^axdx^b^{ 1aln tanax2b C}

   

ln b ln

ax b dx x ax b x c

a

 

      

 

^{eaxcosbx dx eax}



^acos_a^{2bx b}_b^{2 sinbx}



^C

2 2 2

2 2

dx arcsin

2 2

x a x a x

a x C

a

    

 

^{eaxsinbx dxeax}



^asin_a^{2bx b}_^_b^{2 cosbx}



^C

Nguyễn Chiến: 0973.514.674 3

CÁC PHƯƠNG PHÁP TÍNH NGUYÊN HÀM

1. PHƯƠNG PHÁP ĐỔI BIẾN a. Đổi biến dạng 1:

Nếu



f x( )F x( )C ^{và với u}

 

^t là hàm số có đạo hàm thì :



f u du( ) F u( )C PHƯƠNG PHÁP CHUNG

 Bước 1: Chọn ^x

 

^t , trong đó ^

 

^t là hàm số mà ta chọn thích hợp .

 Bước 2: Lấy vi phân hai vế : ^dx'

 

^{t dt}

 Bước 3: Biến đổi : ^{f x dx( )  f }_^

   

^{t }_^{' t dtg t dt}

 

 Bước 4: Khi đó tính :



f x dx( ) 



g t dt( ) G t( )C^.

* Các dấu hiệu đổi biến thường gặp :

Dấu hiệu Cách chọn

2 2

a x

Đặt x asint; với ; .

t   2 2 hoặc x a cost; với ^t

 

^{0; .}

2 2

x a

Đặt ^a .

t

xsin ; với ^{; \ 0}

 

t _  2 2_

   hoặc

cos x a

 t với

 

^{0; \ .}

t  ^{ } 2

 

2 2

a x

Đặt x a tant; với ; .

t   2 2 hoặc x a cott với ^t

 

^{0; .}

a x. a x



 hoặc a x. a x



 Đặt xacos 2t



^{x a b}



^x



Đặt x a (b a– )sin²t

2 2

1

a x Đặt xatant ; với ; .

t   2 2 b. Đổi biến dạng 2:

Nếu hàm số ^{f x}

 

liên tục thì đặt ^x

 

^t . Trong đó ^

 

^t cùng với đạo hàm của nó (^'

 

^{t là}

những hàm số liên tục) thì ta được :

   

( ) ' ( ) ( )

f x dx f  t  t dt g t dtG t C

  

^.

Nguyễn Chiến: 0973.514.674 4

PHƯƠNG PHÁP CHUNG.

 Bước 1: Chọn ^t

 

^{x . Với }

 

^x là hàm số mà ta chọn thích hợp.

 Bước 2: Tính vi phân hai vế : ^dt'

 

^{t dt.}

 Bước 3: Biểu thị : ^{f x dx( )  f }_^

   

^{t }_^{' t dtg t dt( ) .}

 Bước 4: Khi đó : I 



f x dx( ) 



g t dt( ) G t( )C

* Các dấu hiệu đổi biến thường gặp :

Dấu hiệu Cách chọn

Hàm số mẫu số có t là mẫu số

Hàm số : ^{f x}



^{; }

 

^x



^{t }

 

^x

Hàm

 

.s inx+b.cosx .s inx+d.cosx+e f x a

c x

tan ; os 0

2 2

t x c  

Hàm

 

  

f x 1

x a x b

  

Với : x a 0 và x b 0.

 Đặt : t x a  x b Với x a 0 và x b 0. Đặt : t x a   x b 2. NGUYÊN HÀM TỪNG PHẦN

Nếu u(x) , v(x) là hai hàm số có đạo hàm liên tục trên K:

( ). '( ) ( ). ( ) ( ). '( ) u x v x dxu x v x  v x u x dx

 

Hay



udvuv



vdu ^{( với duu x dx dv’}

 

^{, v x dx’}

 

⁾ PHƯƠNG PHÁP CHUNG

 Bước 1: Ta biến đổi tích phân ban đầu về dạng : I 



f x dx( ) 



f x f x dx₁( ). ( )₂

 Bước 2: Đặt : ^{1 1}

2 2

' ( ) ( )

( ) ( )

du f x dx u f x

v f x dx dv f x

 

  

   

 



 Bước 3: Khi đó:



u dv. u v. 



v du. Dạng I:

sin ( ) cos .

x

x

I P x x dx

e

 

 

  

 

 



Nguyễn Chiến: 0973.514.674 5 Đặt

( ) sin cos .

x

u P x x

dv x dx

e

 

  

 

 

  

  

  



'. '( )

cos sin

x

u du P x dx x

v x

e

 

  

  

  

  

  



Vậy

cos ( ) sin

x

x

I P x x

e

 

 

  

 

 

-

cos

sin . '( )

x

x

x P x dx e

 

 

 

 

 



Dạng II: I 



P x( ).lnxdx

Đặt

ln ( )

u x

dv P x dx

 



 

1

( ) ( )

du dx x

v P x dx Q x

 

 

  





^{Vậy .}

 

( ).1 Q

I lnxQ x x dx

 



x

Dạng III sin

cos

x x

I e dx

x

 

  

 



Đặt sin

cos . u ex

dv x dx

x

 

 

   

  



cos sin du e dxx

v x

x

 

  

  

  



Vậy cos

sin

x x

I e

x

 

  

 - cos sin

x x

x e dx

 

 

 



^.

Bằng phương pháp tương tự tính được cos sin

x x

x e dx

 

 

 



sau đó thay vào I ra kết quả.

Nguyễn Chiến: 0973.514.674 6

TÍCH PHÂN

1. CÔNG THỨC TÍNH TÍCH PHÂN

( ) ( ) ( ) ( )

b

b a a

f x dxF x F b F a



^.

* Nhận xét: Tích phân của hàm số f từ a đến b có thể kí hiệu bởi ( )

b

a

f x dx



^{hay b ( )}

a

f t dt



. Tích phân đó chỉ phụ thuộc vào f và các cận a, b mà không phụ thuộc vào cách ghi biến số.

2. TÍNH CHẤT CỦA TÍCH PHÂN

Giả sử cho hai hàm số f x( ) và g( )x liên tục trên K . a,b,c là ba số bất kỳ thuộc K. Khi đó ta có :

1. ( ) 0

a

a

f x dx



2. ( ) ( )

b a

a b

f x dx  f x dx

 

^.

3. ( ) ( ) ( )

b c b

a a c

f x dx f x dx f x dx

  

4. ^b



^{( ) ( )}



^{b ( ) b ( )}

a a a

f x g x dx f x dx g x dx

  

^.

5. ( ) . ( )

b b

a a

kf x dxk f x dx

 

^.

6. Nếu ^{f x( )  0, x}

 

^{a b; thì : b ( ) 0}

 

^;

a

f x dx  x a b



7. Nếu

 

^{; : ( ) ( ) b ( ) b ( )}

a a

x a b f x g x f x dx g x dx

   







^.

8. Nếu ^{ x}

 

^{a b; Nếu M  f x( )Nthì}

 

^{b ( )}

 

a

M b a 



f x dxN b a ^.

PHƯƠNG PHÁP TÍNH TÍCH PHÂN

I. ĐỔI BIẾN

a. Phương pháp đổi biến số dạng 1.

Định lí . Nếu 1) Hàm xu t( ) có đạo hàm liên tục trên



^{ ;}



^.

2) Hàm hợp f u t( ( )) được xác định trên



^{ ;}



^.

3) u( ) a u, ( ) b. Khi đó: ( ) ( ( )) ( )^'

b

a

I f x dx f u t u t dt













^.

Nguyễn Chiến: 0973.514.674 7

PHƯƠNG PHÁP CHUNG

 Bước 1: Đặt ^{xu t}

 

 Bước 2: Tính vi phân hai vế : xu t( )dxu t dt'( ) Đổi cận: ^{x b t}

x a t





 

  

 Bước 3: Chuyển tích phân đã cho sang tích phân theo biến t Vậy: ^{b ( )}

 

^{( ) '( ) ( )}

a

I f x dx f u t u t dt g t dt

 

 













^{G t( )}_^{ G( ) G( )}

b. Phương pháp đổi biến dạng 2

Định lí: Nếu hàm số uu x( ) đơn điệu và có đạo hàm liên tục trên đoạn

 

^{a b;} sao cho

 

( ) ( ) '( ) ( )

f x dxg u x u x dxg u du thì:

( )

( )

( ) ( )

b u b

a u a

I 



f x dx



g u du^. PHƯƠNG PHÁP CHUNG

 Bước 1: Đặt uu x( )duu x dx^'( )

 Bước 2: Đổi cận : ^{( )}

( ) x b u u b x a u u a

 

  

 Bước 3: Chuyển tích phân đã cho sang tích phân theo u

Vậy:

 

^{( )}

( )

( ) ( ) . '( ) ( )

u b

b b

a a u a

I 



f x dx



g u x u x dx



g u du II. TÍCH PHÂN TỪNG PHẦN

Định lí . Nếu u(x) và v(x) là các hàm số có đạo hàm liên tục trên

 

^{a b; thì:}

^{b ( ) ( )'}



^{( ) ( )}



^{b ( ) ( )'}

a a

u x v x dx u x v x b v x u x dx

 a

 

^{Hay b}

a



udv ^uvb_a ^b

a





vdu

PHƯƠNG PHÁP CHUNG

 Bước 1: Viết f x dx( ) dưới dạng udvuv dx^' bằng cách chọn một phần thích hợp của ( )

f x làm u x( ) và phần còn lại dvv x dx'( )

 Bước 2: Tính duu dx' và ^v



^{dv }



^{v x dx'( )}

 Bước 3: Tính '( )

b

a

vu x dx



^{và uvb}_a

Nguyễn Chiến: 0973.514.674 8

Cách đặt u và dv trong phương pháp tích phân từng phần.

Đặt u theo thứ tự ưu tiên:

Lốc-đa-mũ-lượng ^{( )}

b

x a

P x e dx



^{b ( ) ln}

a

P x xdx



^{b ( ) cos}

a

P x xdx



^{b xcos}

a

e xdx



u P(x) lnx P(x) _e^x

dv _{e dx}^x P(x)dx cosxdx cosxdx

Chú ý: Nên chọn u là phần của f x( ) mà khi lấy đạo hàm thì đơn giản, chọn dvv dx^' là phần của ( )

f x dx là vi phân một hàm số đã biết hoặc có nguyên hàm dễ tìm.

TÍCH PHÂN CÁC HÀM SỐ SƠ CẤP CƠ BẢN

1. Tích phân hàm hữu tỉ

Dạng 1: dx ¹ adx ¹ln

I ax b

ax b a ax b a

  

  

   

 

 

( với a0)

Chú ý: Nếu 1 1 ¹

( ) . .( )

( ) (1 )

k k

k

I dx ax b adx ax b

ax b a a k

 





 

  

    

 

 

Dạng 2: 2 dx



0



I a

ax bx c





 

 



^{(ax2bx c 0 với mọi x}



^{ ;}



⁾

Xét  b²4ac.

+ Nếu  0: ₁ ; ₂

2 2

b b

x x

a a

     

 

2

1 2 1 2 1 2

1 1 1 1 1

( )( ) ( )

ax bx c a x x x x a x x x x x x

 

    

         thì :

1

1 2

1 2 1 2 1 2 1 2 2

1 1 1 1 1

ln ln ln

( ) ( ) ( )

x x

I dx x x x x

a x x x x x x a x x a x x x x



 

 



  

 



              

+ Nếu  0: _{2 2 0}

0

1 1

( ) 2

x b

ax bx c a x x a

  

   

     thì _{2 2}

0 0

1 1

( ) ( )

dx dx

I ax bx c a x x a x x

 



 

   

   

 

+ Nếu  0 thì ₂

2 2

2 4 2

dx dx

I ax bx c b

a x

a a

 

 

 

         

 

   

 

 

Đặt 2 2



²



tan 1 1 tan

2 4 2

x b t dx t dt

a a a

 

    

Dạng 3: ^I ₂^{mx n dx,}



^{a 0}



ax bx c





  

 



^.

(trong đó ( ) ₂mx n f x ax bx c

 

  liên tục trên đoạn



^{ ;}



⁾

Nguyễn Chiến: 0973.514.674 9

+) Bằng phương pháp đồng nhất hệ số, ta tìm A và B sao cho:

2

2 2 2

( ) '

mx n A ax bx c B

ax bx c ax bx c ax bx c

  

 

      ^{2 2}

(2 )

A ax b B

ax bx c ax bx c

  

   

+) Ta có ₂mx n A ax b(2₂ ) ₂ B

I dx dx dx

ax bx c ax bx c ax bx c

  

  

 

  

     

  

. Tích phân (2₂ ) ² A ax b ln

dx A ax bx c ax bx c

 

 

   

 



Tích phân ₂ dx ax bx c



  



thuộc dạng 2.

Tính tích phân ^{( )} ( )

b

a

I P x dx





Q x với P(x) và Q(x) là đa thức của x.

 Nếu bậc của P x( ) lớn hơn hoặc bằng bậc của Q x( ) thì dùng phép chia đa thức.

 Nếu bậc của P x( ) nhỏ hơn bậc của Q x( ) thì xét các trường hợp:

+ Khi Q x( ) chỉ có nghiệm đơn  ₁, ₂,...,_nthì đặt

1 2

1 2

( ) ...

( )

n n

A

A A

P x

Q x ^ x ^x ^{ }x .

+ Khi Q x( ) có nghiệm đơn và vô nghiệm ^{Q x( )}



^x

 

^x2pxq



^{,  p24q0thì đặt}

2

( ) .

( )

P x A Bx C

Q x x  x px q

  

  

+ Khi Q x( ) có nghiệm bội ( ) ( )( )2

Q x  x  x với   thì đặt:

 

²

( ) ( )

A

P x B C

Q x ^ x^ ^ x^ ^ x .

2 3

( ) ( ) ( )

Q x  x x với   thì đặt:

2 3 2 3 2

( )

( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )

P x A B C D E

x x ^ x ^ x ^ x ^ x ^ x . 2. Tích phân hàm vô tỉ

( , ( ))

b

a

R x f x dx



trong đó R x f x( , ( ))có dạng:

+) , a x

R x a x

  

 

  

 . Đặt xacos 2t, 0;

t _ 2_

  

+) ^{R x}



^{, a2x2}



^{. Đặt x asint hoặc x acost}

+) , ⁿ ax b R x cx d

  

 

  

 . Đặt ⁿ ax b

t cx d

 



Nguyễn Chiến: 0973.514.674 10

+)



^{, ( )}



¹₂

( )

R x f x

ax b x x 

   

Với



^{x2x}



^{' k ax}



^b



^{. Đặt t x2x hoặc t 1}

ax b

 +) ^{R x}



^{, a2x2}



^{. Đặt x a tant, t } ^{ }_{2 2}^{; }

+) ^{R x}



^{, x2a2}



^{. Đặt x}_cos^a_x^{, t}

 

^{0; \  }_{ }^₂

+) ^R



^{n1x;n2 x;...;ni x}



^Gọi kBSCNN n n



¹; ; ...; ² n_i



. Đặt x  t^k

a. Tích phân dạng :

 

2

1 0

ax

I dx a

bx c





 

 



Từ :

2 2

2

f(x)=ax 2

2 4

2

x b u

b a

bx c a x du dx

a a

a K

  

    

           



Khi đó ta có :

* Nếu ^{ 0,a 0 f x( )a u}



^2k2



^{ f x( ) a. u2k2 (1)}

* Nếu :

2 0

0 ( )

( ) .

2 2

b a

f x a x b

f x a x a u

a a

 



 

            (2)

* Nếu :  0.

+ Với a0 : f x( )a x



x1



xx2



 f x( ) a.



xx1



xx2



(3) + Với a0: f x( ) a x



1x



x2x



 f x( )  a.



x1x



x2x



(4) Căn cứ vào phân tích trên , ta có một số cách giải sau :

 Phương pháp :

* Trường hợp : ^{ 0,a 0 f x( )a u}



^2k2



^{ f x( ) a. u2k2}

Khi đó đặt : ax²bx c  t a x.

 

2 2

0 1 2

; 2

2 2

2 ,

. 2

t c

x dx tdt

b a b a

bx c t ax

x t t x t t t c

t a x t a

b a

 

   

  

   

 

 

     

  

  

 



* Trường hợp :

2 0

0 ( )

( ) .

2 2

b a

f x a x b

f x a x a u

a a

 



 

           

Nguyễn Chiến: 0973.514.674 11 Khi đó :

1 ln : 0

2 2

1 1 1

1 ln : 0

2 2 2 2

b b

x x

a a

I dx dx a

b a b b b

a x x x x

a a a a a

 

 









     

  

 

          

 

* Trường hợp :  0,a0

- Đặt :

    

 

2 1

1 2

2

ax x x t

bx c a x x x x

x x t



      

 

* Trường hợp :  0,a0

- Đặt :

    

 

2 1

1 2

2

ax x x t

bx c a x x x x

x x t



      

 

b. Tích phân dạng : ₂



⁰



ax

I mx n dx a

bx c





  

 



 Phương pháp :

+Bước 1: Phân tích



²

  

2 2 2

. ax

( ) 1

ax ax ax

A d bx c

mx n B

f x

bx c bx c bx c

 

   

     

+Bước 2: Quy đồng mẫu số , sau đó đồng nhất hệ số hai tử số để suy ra hệ hai ẩn số A,B +Bước 3: Giải hệ tìm A,B thay vào (1)

+Bước4 : Tính



²



2

2 ax 1

ax

I A bx c B dx

bx c







   

 



⁽²⁾

Trong đó ₂ ¹



⁰



ax

dx a bx c





  



đã biết cách tính ở trên.

c. Tích phân dạng :

 

¹ ₂



⁰



ax

I dx a

mx n bx c





 

  



 Phương pháp : +Bước 1: Phân tích :

 

^{2 2}

1 1

ax n ax

mx n bx c m x bx c

m

  

       

. (1)

+Bước 2: Đặt : ₂

2

1 1

1

1 1 1

ax

y t n dy dx

x t m x t

x n

y m

x t bx c a t b t c

y y y

      

    

   

   

             

    



+Bước 3: Thay tất cả vào (1) thì I có dạng :

' 2 '

I dy

Ly My N





 



  ^. Tích phân này chúng ta đã biết cách tính .

Nguyễn Chiến: 0973.514.674 12 d. Tích phân dạng : ^{I R x y dx}

 

^{; R x;m x dx}

x

 

 

 

 

  









  

( Trong đó : ^{R x y}

 

^; là hàm số hữu tỷ đối với hai biến số x y, và    , , , là các hằng số đã biết )

 Phương pháp : +Bước 1: Đặt : t ^{m x}

x

 

 

 

 (1)

+Bước 2: Tính x theo t bằng cách nâng lũy thừa bậc m hai vế của (1) ta có dạng ^x

 

^t

+Bước 3: Tính vi phân hai vế : ^dx'

 

^{t dt} và đổi cận

+Bước 4: Tính : ^'

     

'

;^m x ; '

R x dx R t t t dt

x

 

 

   

 

  

  

  

 

 

3. Tích phân hàm lƣợng giác Một số công thức lƣợng giác a. Công thức cộng:

cos(a b )cos .cos sin .sina b a b sin(a b ) sin .cosa bsin .bcosa

tan tan

( )

1 tan .ta

tan a nb

b b

a a

 b. Công thức nhân:

2

2 2 2 2

cos 2 cos – sin 2cos –1 1 2

1– 2sin tan

1 tan

a a a a a a

a



    

sin 2 2sin .cos 2 tan2

1 tan

a a a

a a

   ; tan 2 ^{2 tan}₂

1 tan a a

 a

 cos34cos33cos

; sin 3 3sin4sin³

c. Công thức hạ bậc:

sin^{2 1 cos 2} 2

a  a ; cos^{2 1 cos 2} 2

a  a ; tan^{2 1 cos 2} 1 cos 2 a a

a

 



3 3sin sin 3

sin 4

 

  ^ ; cos^{3 cos 3 3cos} 4

 

  ^

d. Công thức tính theo t : tan 2 t a

2

sin 2 1 a t

 t



2 2

cos 1 1 a t

t

 

 ²

tan 2 1 a t

 t

 e.Công thức biến đổi tích thành tổng:

Nguyễn Chiến: 0973.514.674 13

 

 

 

cos .cos 1 cos( ) cos( )

2

sin .sin 1 cos( ) cos( )

2

sin .cos 1 sin( ) sin( )

2

     

     

     

   

   

   

f. Công thức biến đổi tổng thành tích:

Một số dạng tích phân lượng giác

 Nếu gặp ^b



^sin



^.cos

a

I 



f x xdx ^{. Đặt tsinx.}

 Nếu gặp dạng ^b



^cos



^.sin

a

I 



f x xdx^{. Đặt tcosx.}

 Nếu gặp dạng



^tan



₂

cos

b

a

I f x dx





x ^{. Đặt ttanx.}

 Nếu gặp dạng



cot



2

sin

b

a

I f x dx





x ^{. Đặt tcotx.} I. Dạng 1: I₁=



sinxⁿdx ; I₂



cosxⁿdx

2. Phương pháp

2.1. Nếu n chẵn thì sử dụng công thức hạ bậc

2.2. Nếu n3 thì sử dụng công thức hạ bậc hoặc biến đổi theo 2.3.

2.3. Nếu 3  n lẻ (n2p1) thì thực hiện biến đổi:

 

ⁿ

 

^2p+1

 

²



²

  

1 = sin dx = sin dx sin ^psin 1 cos ^p cos

I



x



x 



x xdx 



 x d x

 

 

 

 

 

0 1 2 2 2

cos ... 1 ^{k k} cos ^k ... 1 ^{p p} cos ^p cos

p p p p

C C x C x C x d x

 

 



        

   ^{2 1}    ^{2 1}

0 1 1 3 1 1

cos cos ... cos ... cos

3 2 1 2 1

k p

k p

k p

p p p p

C x C x C x C x C

k p

 

   

         

 

ⁿ

 

^2p+1

 

²



²

  

2 = cos dx = cos dx cos ^pcos 1 sin ^p sin

I



x



x 



x xdx



 x d x

cos cos 2 cos .cos

2 2

cos cos 2 sin .sin

2 2

sin sin 2 sin .cos

2 2

sin sin 2 cos .sin

2 2

sin( ) tan tan

cos cos sin( ) tan tan

cos cos

   

 

   

 

   

 

   

 

   

 

   

 

 

 

 

  

 

 

 

 

  

  

Hệ quả:

cos sin 2 cos 2 sin

4 4

cos sin 2 cos 2 sin

4 4

 

   

 

   

   

       

   

         Công thức thường dùng:

4 4

6 6

3 cos 4 cos sin

4 5 3cos 4 cos sin

8

  

  

  

  

Nguyễn Chiến: 0973.514.674 14

 

 

^{ }

   

       

0 1 2 2 2

2 1 2 1

0 1 3

sin ... 1 sin ... 1 sin sin

1 1

sin 1 sin ... sin ... sin

3 2 1 2 1

k p

k k p p

p p p p

k p

k p

k p

p p p p

C C x C x C x d x

C x C x C x C x C

k p

 

 

         

   

      

 

 



II. Dạng 2: J = sin



^mx cos ⁿx dx ^{Với (m n,  *)} 1. Phương pháp:

1.1. Trường hợp 1: m n, là các số nguyên

a. Nếu m chẵn, n chẵn thì sử dụng công thức hạ bậc, biến đổi tích thành tổng.

b. Nếu m chẵn, n lẻ thì biến đổi:

  

^m



^2p+1

   

²

 

^{ 2 }

 

= sin cos sin ^m cos ^pcos sin ^m 1 sin ^p sin

I



x x dx



x x xdx



x  x d x

 

^{ }

 

^{ }

   

   

_{ }

 

_{ }

 

0 1 2 2 2

1 3 2 1 2 1

0 1

sin sin ... 1 sin ... 1 sin sin

sin sin sin sin

... 1 ... 1

1 3 2 1 2 1

k p

k p

m k p

p p p p

m m k m p m

k k p p

p p p p

x C C x C x C x d x

x x x x

C C C C C

m m k m p m

     

 

          

 

       

 

     

 



c. Nếu m chẵn,

n lẻ (n 2p 1) thì biến đổi:



^sin

 

^{2p+1 cos}



ⁿ



^cos

 

^{n sin}



^2psin



^cos



ⁿ



^{1 cos2}



^p



^cos



I 



x x dx



x x xdx 



x  x d x

   

       

   

_{ }

 

_{ }

 

0 1 2 2 2

1 3 2 1 2 1

0 1

cos cos ... 1 cos ... 1 cos cos

cos cos cos cos

... 1 ... 1

1 3 2 1 2 1

k p

n k k p p

p p p p

n n k n p n

k k p p

p p p p

x C C x C x C x d x

x x x x

C C C C C

n n k n p n

     

 

          

 

         

     

 



d. Nếu

,

m n lẻ thì sử dụng biến đổi 1.2 hoặc 1.3 cho số mũ lẻ bé hơn.

1.2. Nếu m n, là các số hữu tỉ thì biến đổi và đặt usinx

  

²



²¹



²



²¹

sin cos sin cos cos 1

n m

m n m m

B x xdx x x xdx u u du

 













 ^(*)

• Tích phân (*) tính được  1 trong 3 số ¹; ¹;

2 2 2

m n m k

nguyên III. Dạng 3: I1 =

 

tanx



ⁿdx I; 2 =

 

cotx



ⁿdx (n ).

•



1 tan²



2



tan



tan cos

x dx dx d x x C

  x   

  

•



1 cot²



2



cot



cot

sin

x dx dx d x x C

   x     

  

• sin



^cos



tan ln cos

cos cos

d x

xdx x dx x C

x x

     

  

• cos



^sin



cot ln sin

sin sin

d x

xdx xdx x C

x x

   

  

Nguyễn Chiến: 0973.514.674 15

ỨNG DỤNG TÍCH PHÂN

1. Diện tích hình phẳng

a) Diện tích hình phẳng giới hạn bởi đồ thị hàm số y f x( ) liên tục trên đoạn

 

^{a b;} , trục hoành và hai đường thẳng xa, xb được xác định: ( )

b

a

S 



f x dx

b) Diện tích hình phẳng giới hạn bởi đồ thị hàm số y f x( ), yg x( ) liên tục trên đoạn

 

^{a b; và}

hai đường thẳng xa, xb được xác định: ( ) ( )

b

a

S 



f x g x dx

 Trên

 

^{a b; hàm số f x( )} không đổi dấu thì: ( ) ( )

b b

a a

f x dx f x dx

 

 Nắm vững cách tính tích phân của hàm số chứa giá trị tuyệt đối

 Diện tích của hình phẳng giới hạn bởi các đường xg y( ), ( )

xh y và hai đường thẳng yc,yd được xác định: ( ) ( )

d

c

S 



g y h y dy 2. Thể tích vật thể và thể tích khối tròn xoay

a) Thể tích vật thể:

Gọi B là phần vật thể giới hạn bởi hai mặt phẳng vuông góc với trục Ox tại các điểm a và b;

( )

S x là diện tích thiết diện của vật thể bị cắt bởi mặt phẳng vuông góc với trục Ox tại điểm x, (a x b). Giả sử S x( ) là hàm số liên tục trên đoạn

 

^{a b; .}

b) Thể tích khối tròn xoay:

^b

a

S x dx

V ( )

O a b x

( )

S(x) x

 

 



 

 

1 1

2 2

( ) : ( ) ( ) :