Bài giảng; Giáo án - Trường TH&THCS Việt Dân #navigation_collapse{display:none}#navigation{display:block}#navigation_sub_menu{display:block}#banner{height:150px}@media(min-width:1050px){#wrapper,#banner{width:1050px}.miniNav{width:1

(1)

(2)

Tiết 90+91: Văn bản: ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

(Minh Huệ)

1. Tác giả

I. Giới thiệu chung

Nhà thơ Minh Huệ (1927- 2003), quê Nghệ An. Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam

MINH HuÖ (1927-2003)

- Minh Huệ đã tham gia chiến trường Bình Trị Thiên hơn một năm.

- Ông từng hoạt động trong lĩnh vực tuyên truyền, làm báo và giữ nhiều chức vụ về lĩnh vực văn hóa nghệ thuật.

- Ông là hội viên Hội Nhà văn Việt Nam.

- Sự nghiệp sáng tác: Ông làm thơ, viết truyện, kí, đặc biệt ông có 7 tập thơ (trong đó có 2 tập thơ viết về Bác: Cõi sen và Đêm nay Bác không ngủ).

2. Tác phẩm

Viết năm 1951 sau chiến dịch

biên giới Thu - Đông

(3)

Tiết 90+91: Văn bản: ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

(Minh Huệ)

II. Đọc, hiểu văn bản 1. Đọc, chú thích

2. Bố cục:

Bài thơ kết hợp kể chuyện với miêu tả, biểu cảm. Em hãy cho biết bài thơ kể chuyện gì? Trong chuyện ấy xuất hiện những nhân vật nào?

- Thể thơ: ngũ ngôn (5 chữ )

- Phương thức biểu đạt: Tự sự + Miêu tả + Biểu cảm

+ Khổ 1: (Mở truyện): Thắc mắc của anh đội viên vì sao Bác Hồ mãi không ngủ được.

+ Khổ 2 - 15 (Thân truyện): Câu chuyện giữa anh đội viên với Bác Hồ trong đêm rừng Việt Bắc.

+ Khổ 16 (Kết luận): Lí do không ngủ của Bác Hồ.

Trong hai nhân vật trên, theo em nhân vật nào hiện ra qua sự miêu tả của người kể chuyện? Nhân vật nào trực tiếp bộc lộ suy nghĩ của mình?

- Bài thơ kể chuyện một đêm không ngủ trên đường đi chiến dịch của Bác.

- Hai nhân vật: Bác Hồ, anh đội viên chiến sĩ.

Bài thơ có bố cục như thế nào?

- Nhân vật BH hiện ra qua sự miêu tả của người kể chuyện.

- Nhân vật anh đội viên - chiến sĩ trực tiếp bộc lộ suy nghĩ cảm xúc của mình.

3 phần

(4)

(Minh Huệ)

2. Bố cục:

3. Phân tích

3.1. Cái nhìn và tâm trạng của anh đội viên đối với Bác

* Lần thức dậy thứ nhất

Trong lần thức dậy lần thứ nhất, anh bắt gặp điều gì? Tâm tư của anh được thể hiện qua những câu thơ nào?

3 phần

Thái độ của anh như thế nào khi thấy Bác vẫn chưa ngủ?

- Thấy trời khuya lắm rồi Mà sao Bác vẫn ngồi Lặng yên bên bếp lửa Vẻ mặt Bác trầm ngâm

Thấy Bác chưa ngủ, anh đội viên làm gì?

- Nhìn, theo dõi những cử chỉ, hành động của Bác

Ngạc nhiên

- Người cha mái tóc bạc Đốt lửa cho anh nằm Rồi Bác đi dém chăn

Từng người từng người một Sợ cháu mình giật thột

Bác nhón chân nhẹ nhàng

Xúc động - Ngạc nhiên, băn khoăn đến

khắc khoải và xúc động trước những việc làm của Bác

(5)

(Minh Huệ)

2. Bố cục:

3. Phân tích

* Lần thức dậy thứ nhất 3 phần

Trong trạng thái mơ màng, anh đội viên cảm nhận được điều gì ở Bác?

Câu thơ nào thể hiện rõ điều đó

- Thổn thức cả nỗi lòng Thầm thì anh hỏi nhỏ:

Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

Vâng lời anh nhắm mắt Nhưng bụng vẫn bồn chồn Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh vẫn bề bộn Vì Bác vẫn thức hoài…”

Trong tâm trạng xúc động đó, anh đã có những lời nói nào? Những lời nói đó thể hiện điều gì ở anh?

- “Bóng Bác cao lồng lộng Ấm hơn ngọn lửa hồng”.

Hình ảnh Bác lớn lao, vĩ đại nhưng hết sức gần gũi

- Xúc động cao độ và lo lắng cho sức khỏe của Bác

- Ngạc nhiên, băn khoăn đến khắc khoải và xúc động trước những việc làm của Bác

- Cảm nhận Bác vĩ đại nhưng hết sức gần gũi

- Lo cho sức khỏe của Bác

(6)

(Minh Huệ)

2. Bố cục:

3. Phân tích

* Lần thức dậy thứ nhất 3 phần

Nhận xét về biện pháp nghệ thuật được sử dụng ở phần này? Tác dụng của nó?

- NT so sánh có hai tác dụng:

+ Gợi tả hình ảnh vừa vĩ đại, vừa gần gũi của Bác;

+ Thể hiện tình cảm thân thiết, ngưỡng mộ của anh đội viên đối với Bác.

- Ngạc nhiên, băn khoăn đến khắc khoải và xúc động trước những việc làm của Bác

- Cảm nhận Bác vĩ đại nhưng hết sức gần gũi

- Lo cho sức khỏe của Bác

- Nghệ thuật so sánh thể hiện sự cảm phục trước tấm lòng yêu thương bộ đội của BH.

(7)

(Minh Huệ)

2. Bố cục:

3. Phân tích

* Lần thức dậy thứ ba 3 phần

Tâm tư của anh đội viên trong lần thức dậy thứ ba được diễn tả bằng các chi tiết thơ nào?

+ Anh hốt hoảng giật mình Bác vẫn ngồi đinh ninh + Anh vội vàng nằng nặc Mời Bác ngủ Bác ơi!

Trời sắp sáng mất rồi Bác ơi! Mời Bác ngủ!

+ Anh đội viên nhìn Bác Bác nhìn ngọn lửa hồng

Lòng vui sướng mênh mông Anh thức luôn cùng Bác.

Tìm các từ ngữ thể hiện tấm lòng của anh đội viên đối với Bác ?Em có nhận xét gì về từ ngữ và cấu

trúc câu được sử dụng trong đoạn thơ trên?

- Từ láy “hốt hoảng, vội vàng, nằng nặc” + đảo trật tự ngôn từ, lặp lại các cụm từ “Mời Bác ngủ Bác ơi! Bác ơi mời Bác ngủ!“->

tình cảm lo lắng chân thành của người đội viên đối với Bác.

Em cảm nhận được gì từ lời thơ:

Lòng vui sướng mênh mông Anh thức luôn cùng Bác?

- Diễn tả niềm vui của anh bộ đội được thức cùng Bác trong đêm Bác không ngủ.

Ở bên Bác, người chiến sĩ như được tiếp thêm niềm vui, sức sống.

(8)

Tiết 90+91: Văn bản: ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

(Minh Huệ)

2. Bố cục:

3. Phân tích

* Lần thức dậy thứ ba 3 phần

Kể hai lần để nổi bật được tâm trạng khác nhau:

- Lần đầu: là sự ngạc nhiên, cảm phục nhưng vẫn vâng lời Bác đi ngủ.

- Lần thứ ba: hốt hoảng giật mình rồi vui sướng khi cảm nhận được sự vĩ đại của Bác, thức luôn cùng Bác.

 Ý thơ tập trung hơn và hình tượng Bác nổi bật hơn.

- Bài thơ không kể lần thứ hai thức dậy, mà từ lần thứ nhất chuyển ngay sang lần thứ ba. Điều này cho thấy trong cái đêm ấy anh đã nhiều lần tỉnh giấc và lần nào cũng chứng kiến bác không ngủ.

Từ lần một đến lầ ba, tâm trạng và cảm nghĩ của anh mới thực sự biến đổi.

THẢO LUẬN

Vì sao tác giả tường thuật lần thức giấc thứ nhất và thứ ba của anh đội viên mà không kể lần thứ hai?

(9)

- Hình dáng: vẻ mặt trầm ngâm, mái tóc bạc, ngồi đinh ninh, chòm râu im phăng phắc, cao lồng lộng + Các từ láy  gợi hình ảnh Bác cụ thể, chân thực, sinh động.

+ So sánh, ẩn dụ: Bóng Bác - ngọn lửa hồng  sự vĩ đại, gần gũi , nhân ái

 Hình ảnh Bác vừa gần gũi, thân thiết vừa cao cả, thiêng liêng.

- Lời nói, tâm tư: không an lòng, thương đoàn dân công...

 Lòng yêu thương bao la, rộng lớn

- Cử chỉ, hành động: Đốt lửa, dém chăn, nhón chân nhẹ nhàng.

 Lo lắng ân cần, chăm chút yêu thương

H/a Bác Hồ hiện ra qua cái nhìn của anh đội viên và được miêu tả ở nhiều

phương diện. Theo em đó là những phương diện nào? Dẫn chứng?

(Minh Huệ)

Tiết 90+91: Văn bản: ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

I. Giới thiệu chung II. Đọc, hiểu văn bản

3.1. Cái nhìn và tâm trạng của anh đội viên đối với Bác

3.2. Hình tượng Bác Hồ

- Hình dáng, tư thế, vẻ mặt, cử chỉ, hành động và lời nói

+ Hình dáng, tư thế: Lặng yên bên bếp lửa/ Vẻ mặt Bác trầm ngâm/ Bóng Bác cao lồng lộng/ Bác vẫn ngồi đinh ninh/

Chòm râu im phăng phắc

+ Cử chỉ, hành động: Đốt lửa cho anh nằm/ Rồi Bác đi dém chăn…nhẹ nhàng + Lời nói: Chú cứ việc ngủ ngon/ Ngày mai đi đánh giặc/ Bác thương đoàn dân công…Mong trời sáng mau mau.

Em có nhận xét gì về các phương diện được miêu tả về

Bác? Nghệ thuật tiêu biểu?

(10)

- Hình dáng: vẻ mặt trầm ngâm, mái tóc bạc, ngồi đinh ninh, chòm râu im phăng phắc, cao lồng lộng + Các từ láy  gợi hình ảnh Bác cụ thể, chân thực, sinh động.

+ So sánh, ẩn dụ: Bóng Bác - ngọn lửa hồng  sự vĩ đại, gần gũi , nhân ái

 Hình ảnh Bác vừa gần gũi, thân thiết vừa cao cả, thiêng liêng.

- Lời nói, tâm tư: không an lòng, thương đoàn dân công...

 Lòng yêu thương bao la, rộng lớn

- Cử chỉ, hành động: Đốt lửa, dém chăn, nhón chân nhẹ nhàng.

 Lo lắng ân cần, chăm chút yêu thương

Chi tiết gợi cho em nhiều cảm xúc nhất là chi tiết nào?

(Minh Huệ)

Tiết 90+91: Văn bản: ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

I. Giới thiệu chung II. Đọc, hiểu văn bản 3.2. Hình tượng Bác Hồ

- Chi tiết: Người Cha mái tóc bạc:

Gợi cảm xúc thương cảm, biết ơn Bác.

- Chi tiết: Bác đi nhón chân để dém chăn cho từng người gợi cảm xúc thân thương, cảm phục đối với Bác...

Khổ thơ cuối đã nâng ý nghĩa của câu chuyện, của sự việc lên một tầm khái quát lớn. Vậy theo

em đó là ý nghĩa gì?

- Việc Bác không ngủ vì lo việc nước và thương bộ đội, dân công đã là một lẽ thường tình của cuộc đời Bác.

Khổ thơ cuối sử dụng điệp ngữ

“Đêm nay”có tác dụng gì?

 Cuộc đời Bác chỉ dành cho dân, cho nước.

 Bác như là người cha, người ông thân thiết đang lo lắng, ân cần chăm sóc đàn con cháu và cả cuộc đời Bác chỉ dành cho dân, cho nước.

Qua những hình ảnh thơ vừa phân tích, em cảm nhận như thế

nào về Bác?

(11)

Những giá trị nghệ thuật đặc sắc được sử dụng trong bài thơ là gì?

(Minh Huệ)

Tiết 90+91: Văn bản: ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

I. Giới thiệu chung II. Đọc, hiểu văn bản

3.1. Cái nhìn và tâm trạng của anh đội viên đối với Bác

3.2. Hình tượng Bác Hồ 4. Tổng kết

4.1. Nghệ thuật

- Thơ tự sự, giàu chất trữ tình

- Kết hợp kể chuyện, miêu tả và biểu cảm.

- Hình ảnh ẩn dụ giản dị, cụ thể mà cảm động.

- Lời thơ giản dị, chân thành với nhiều từ láy gợi hình, gợi cảm.

4.2. Nội dung

Hãy khái quát nội dung bài thơ?

- Phản ánh tấm lòng yêu thương, giản dị mà sâu sắc, rộng lớn của Bác đối với quân và dân ta.

- Biểu hiện tình cảm yêu kính, cảm phục của người chiến sĩ, cũng là của mọi người dân đối với lãnh tụ

4.3. Ghi nhớ

(12)

Câu 1: Điều gì khiến anh đội viên xúc động khi thức dậy lần thứ 3?

A. Thấy Bác còn thức, đang ngồi trầm ngâm bên bếp lửa.

B. Thấy Bác đi dém chăn cho tất cả mọi người.

C. Thấy Bác thức như một người cha chăm lo cho các con.

Câu 2: Tại sao đêm nay Bác không ngủ?

A. Bác là một người khó ngủ.

B. Bác đang bận việc.

C. Bác lo lắng cho chiến sĩ , cho chiến dịch ngày mai.

D. Trời rét quá, Bác không thể ngủ được.

Câu 3: Ý nghĩa của ba câu thơ kết bài?

A. Đêm nay chỉ là một trong rất nhiều đêm không ngủ của Bác.

B.Cả cuộc đời Bác dành trọn vẹn cho dân, cho nước.

C. Đó chính là lẽ sống "Nâng niu tất cả chỉ quên mình" của Bác.

D. Cả 3 ý trên.

CỦNG CỐ

Chúc mừng các bạn !

(13)

HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ

- Học thuộc lòng bài thơ.

- Nắm chắc nội dung đã phân tích.

- Viết một đoạn văn từ 5 đến 7 câu nên cảm nhận của em về Bác Hồ qua bài thơ trong đó có sử dụng biện pháp so sánh.

- Chuẩn bị bài: ẨN DỤ

+ Đọc và phân tích ngữ liệu trong sách giáo khoa.

+ Trả lời các câu hỏi phần ngữ liệu.

+ Chuẩn bị bài tập phần luyện tập.