LuËn ¸n TiÕn sÜ LÞch sö.
Ng« Ph−¬ng Lan. TÝnh hiÖn ®¹i vµ tÝnh d©n téc trong ®iÖn ¶nh ViÖt Nam.
Chuyªn ngµnh: LÞch sö v¨n ho¸ vµ nghÖ thuËt
M· sè: 5.03.13
VÊn ®Ò d©n téc vµ hiÖn ®¹i trong v¨n ho¸ rÊt gÇn víi chuÈn gi¸ trÞ ph¸t triÓn v¨n ho¸ mµ §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®· ®Ò ra. VËn dông ®−êng lèi v¨n ho¸ ®ã, ngµnh ®iÖn ¶nh ®· ®Ò ra khÈu hiÖu PhÊn ®Êu v× mét nÒn ®iÖn ¶nh ViÖt Nam tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc.
Tõ thùc tÕ cña ®iÖn ¶nh trong bèi c¶nh v¨n ho¸, luËn ¸n tiÕn sÜ lÞch sö cña t¸c gi¶ Ng« Ph−¬ng Lan ®· tËp trung nghiªn cøu vÒ TÝnh hiÖn ®¹i vµ tÝnh d©n téc trong ®iÖn ¶nh ViÖt Nam trong mèi liªn hÖ víi môc tiªu cña ngµnh ®iÖn ¶nh hiÖn nay. Môc ®Ých cña luËn ¸n lµ nh»m x¸c ®Þnh kh¸i niÖm vÒ tÝnh d©n téc, tÝnh hiÖn ®¹i trong ®iÖn ¶nh vµ mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a hai ph¹m trï nµy. T¸c gi¶ còng lµm râ néi hµm cña tÝnh hiÖn
®¹i, tÝnh d©n téc cña ®iÖn ¶nh ViÖt Nam trong mèi liªn hÖ víi “nÒn ®iÖn ¶nh ViÖt Nam tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc”, chØ ra nh÷ng dÊu hiÖu vµ vai trß cña tÝnh hiÖn ®¹i, tÝnh d©n téc trong mét sè t¸c phÈm ®iÖn ¶nh thµnh c«ng cña ViÖt Nam. Qua nh÷ng ph©n tÝch, liªn hÖ gi÷a phim ViÖt Nam víi mét sè bé phim ®¹t
®−îc nh÷ng thµnh c«ng mang tÝnh quèc tÕ cña c¸c ®¹o diÔn ®iÖn ¶nh ch©u ¸, t¸c gi¶ rót ra nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm vÒ viÖc ph¸t huy tÝnh hiÖn ®¹i, tÝnh d©n téc cña c¸c ®ång nghiÖp n−íc ngoµi. §ång thêi, t¸c gi¶ còng ®Ò xuÊt nh÷ng biÖn ph¸p ph¸t huy hiÖu qu¶, kÕt hîp hµi
hoµ tÝnh hiÖn ®¹i vµ tÝnh d©n téc nh»m x©y dùng nh÷ng t¸c phÈm ®iÖn ¶nh xuÊt s¾c. LuËn ¸n còng ®−îc xem lµ c«ng tr×nh ®Çu tiªn nghiªn cøu mét c¸ch toµn diÖn vµ cã hÖ thèng vÒ tÝnh hiÖn
®¹i vµ tÝnh d©n téc trong ®iÖn ¶nh ViÖt Nam. KÕt cÊu cña luËn ¸n gåm 185 trang, chia lµm ba ch−¬ng chÝnh.
Ch−¬ng thø nhÊt ®Ò cËp tíi kh¸i niÖm tÝnh hiÖn ®¹i vµ tÝnh d©n téc trong
®iÖn ¶nh. §©y lµ hai ph¹m trï quan träng cña ®iÖn ¶nh, nhÊt lµ trong bèi c¶nh më réng héi nhËp quèc tÕ vµ xu thÕ “toµn cÇu ho¸”, “quèc tÕ ho¸”. Hai kh¸i niÖm nµy cÇn ®−îc hiÓu mét c¸ch toµn diÖn v×
chóng kh«ng chØ liªn quan ®Õn ®iÖn ¶nh mµ chóng cßn ®−îc h×nh thµnh vµ vËn
®éng trong lÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng−êi vµ cña tõng d©n téc.
TÝnh hiÖn ®¹i trong nghÖ thuËt
®iÖn ¶nh ®−îc thÓ hiÖn ë t− duy s¸ng t¸c míi mÎ, c¸ch nh×n nhËn vµ ph¶n
¸nh cuéc sèng phï hîp víi tinh thÇn thêi ®¹i, ë ph−¬ng ph¸p diÔn ®¹t néi dung s¸ng t¹o b»ng ng«n ng÷ ®iÖn ¶nh vµ b»ng c¸c ph−¬ng tiÖn kü thuËt, kü x¶o hiÖn ®¹i. TÝnh hiÖn ®¹i cña ®iÖn ¶nh còng g¾n liÒn víi tÝnh quèc tÕ cña nã v×
b¶n th©n ®iÖn ¶nh lµ ngµnh nghÖ thuËt cña ®«ng ®¶o c«ng chóng víi søc m¹nh phæ cËp réng r·i ë trong vµ ngoµi n−íc.
TÝnh d©n téc trong ®iÖn ¶nh gåm hai khÝa c¹nh: tù ph¸t vµ tù gi¸c. TÝnh d©n téc gåm nh÷ng tÝnh chÊt ®Æc tr−ng cña mét d©n téc tõ truyÒn thèng ®Õn hiÖn ®¹i, bëi vËy, nã võa cã mÆt tÝch cùc, l¹i võa cã mÆt h¹n chÕ, lçi thêi nªn nã cÇn mét sù sµng läc s¸ng suèt ®Ó cã thÓ tiÕp thu ®−îc nh÷ng g× phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn cña cuéc sèng.
Giíi thiÖu luËn ¸n tiÕn sÜ KHXH&NV
Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8, 2006 56
TÝnh d©n téc vµ tÝnh hiÖn ®¹i trong
®iÖn ¶nh ®−îc t¸c gi¶ luËn ¸n nghiªn cøu mét c¸ch biÖn chøng, trong sù vËn
®éng vµ t¸c ®éng qua l¹i ë nh÷ng mÆt cã quan hÖ h÷u c¬ lµ néi dung t¸c phÈm vµ h×nh thøc thÓ hiÖn. TÝnh hiÖn ®¹i vµ tÝnh d©n téc lu«n g¾n kÕt, bæ sung, hç trî nhau ®Ó t¹o nªn mét sù thèng nhÊt.
TÝnh hiÖn ®¹i n»m trong tÝnh d©n téc, bëi kh«ng cã tÝnh hiÖn ®¹i tuyÖt ®èi chung cho c¸c d©n téc mµ chØ cã thÓ x¸c
®Þnh ®−îc tÝnh hiÖn ®¹i cña tõng d©n téc. Ng−îc l¹i, tÝnh d©n téc kh«ng ph¶i lµ ph¹m trï bÊt di bÊt dÞch mµ nã cã thay ®æi, vËn ®éng theo dßng lÞch sö. ChØ cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc tÝnh d©n téc ®Çy ®ñ khi xÐt nã trong mét thêi ®¹i cô thÓ, nghÜa lµ trong mèi liªn hÖ víi thêi ®¹i.
Ch−¬ng hai cña luËn ¸n tËp trung ph©n tÝch vÒ c¸ch thÓ hiÖn tÝnh hiÖn ®¹i vµ tÝnh d©n téc trong mét sè t¸c phÈm
®iÖn ¶nh thµnh c«ng. Nh÷ng bé phim ViÖt Nam ®−îc chän lµm ®èi t−îng nghiªn cøu lµ nh÷ng t¸c phÈm ®iÖn ¶nh næi bËt trong mçi thêi kú cña ®iÖn ¶nh ViÖt Nam: thêi kú chiÕn tranh, thêi kú thèng nhÊt ®Êt n−íc vµ thêi kú ®æi míi.
ViÖc kh¶o s¸t ®· cho chóng ta mét c¸i nh×n xuyªn suèt c¸c thêi kú ®iÖn ¶nh ®Ó thÊy ®−îc nh÷ng phÈm chÊt bÒn v÷ng cña d©n téc nh− lßng yªu n−íc, yªu ®éc lËp d©n téc, c¸ch øng xö t×nh nghÜa…
Trong c¸c bé phim thµnh c«ng cña ®iÖn
¶nh ViÖt Nam, sù chuyÓn biÕn tõ c¸ch ph¶n ¸nh hiÖn thùc ®¬n tuyÕn sang ®a tuyÕn, tõ h×nh t−îng nh©n vËt ®¹i diÖn cho c¸i chung sang nh÷ng con ng−êi c¸
thÓ… lµ nh÷ng biÓu hiÖn tÝch cùc cña viÖc chuyÓn biÕn t− duy s¸ng t¹o theo h−íng hiÖn ®¹i. VÒ ng«n ng÷ thÓ hiÖn, c¸c t¸c phÈm phÇn nµo ®· cã sù ®æi míi trong c¸ch kÓ c©u chuyÖn phim vµ tiÕt tÊu phim dï r»ng nh÷ng chuyÓn biÕn nµy lµ ch−a râ nÐt l¾m. ViÖc nghiªn cøu
vµ chØ râ nh÷ng biÓu hiÖn cña tÝnh hiÖn
®¹i vµ tÝnh d©n téc ®−îc tiÕn hµnh qua nh÷ng t¸c phÈm thµnh c«ng còng kh«ng kh¼ng ®Þnh ®−îc vÒ sù thµnh c«ng cña
®iÖn ¶nh ViÖt Nam khi thÓ hiÖn hai ®Æc tÝnh trªn, bëi tû lÖ nh÷ng phim cã ®−îc sù thµnh c«ng khi thÓ hiÖn râ hai tÝnh c¸ch nµy trong néi dung vµ h×nh thøc thÓ hiÖn lµ kh«ng nhiÒu. Nh×n chung, tÝnh hiÖn ®¹i vµ tÝnh d©n téc trong ®iÖn
¶nh ViÖt Nam tån t¹i ë d¹ng tù ph¸t phæ biÕn h¬n lµ tù gi¸c, mµ nguyªn nh©n lµ c¸c nhµ ®iÖn ¶nh ch−a quan t©m ®Õn viÖc nghiªn cøu nh÷ng ®Æc
®iÓm cña hai ®Æc tÝnh nµy ®Ó øng dông vµo s¸ng t¸c.
T¸c gi¶ kh¶o cøu mét sè t¸c phÈm
®iÖn ¶nh ch©u ¸, nh− c¸c t¸c phÈm cña c¸c ®¹o diÔn Tr−¬ng NghÖ M−u, TrÇn Kh¶i Ca, Abbas Kiarostami vµ TrÇn Anh Hïng. C¸c t¸c phÈm nµy ®· ®em
®Õn mét diÖn m¹o míi cho ®iÖn ¶nh mçi n−íc vµ ®iÖn ¶nh khu vùc. So s¸nh víi thùc tÕ s¸ng t¸c cña ®iÖn ¶nh ViÖt Nam, t¸c gi¶ luËn ¸n rót ra bµi häc quan träng nhÊt tõ c¸c ®¹o diÔn ch©u ¸ lµ:
cÇn thÓ hiÖn nh÷ng nÐt ®Æc s¾c mang hån d©n téc b»ng ng«n ng÷ ®iÖn ¶nh Ên t−îng, cã søc h×nh t−îng ho¸ cao, khiÕn cho mèi quan t©m cña mét d©n téc trë thµnh mèi quan t©m vµ ®ång c¶m chung cña nh©n lo¹i.
Ch−¬ng ba ®Ò cËp tíi viÖc ph¸t huy tÝnh hiÖn ®¹i vµ tÝnh d©n téc trong ®iÖn
¶nh ViÖt Nam, ®ång thêi ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p cô thÓ nh»m ph¸t huy vµ kÕt hîp hµi hoµ tÝnh hiÖn ®¹i vµ tÝnh d©n téc trong ®iÖn ¶nh. Theo t¸c gi¶, muèn t¹o sù ph¸t triÓn cho ®iÖn ¶nh ViÖt Nam, cÇn x©y dùng nh÷ng t¸c phÈm xuÊt s¾c vµ mang tÇm t− t−ëng lín,
®ång thêi ph¶i ph¶n ¸nh ®−îc ch©n thùc cuéc sèng, mang t− t−ëng nh©n v¨n s©u s¾c vµ cã nh÷ng s¸ng t¹o ®éc ®¸o vÒ
Giíi thiÖu … 57 nghÖ thuËt. Nh÷ng t¸c phÈm nh− vËy sÏ
chøng tá ®−îc vÞ thÕ cña ®iÖn ¶nh ViÖt Nam trªn tr−êng quèc tÕ. §Ó x©y dùng nh÷ng t¸c phÈm xuÊt s¾c cho ®iÖn ¶nh ViÖt Nam, cÇn kÕt hîp hµi hoµ tÝnh hiÖn
®¹i vµ tÝnh d©n téc trong mçi t¸c phÈm.
NÕu chØ quan t©m tíi tÝnh hiÖn ®¹i mµ bá qua tÝnh d©n téc, chóng ta sÏ kh«ng thÓ hiÖn ®−îc nh÷ng g× Èn chøa trong t©m hån, nh÷ng g× g¾n bã m¸u thÞt víi nh©n d©n vµ kh«ng t×m ®−îc sù ®ång c¶m cña hä. Cßn nÕu chØ quan t©m tíi tÝnh d©n téc mµ bá qua tÝnh hiÖn ®¹i th×
s¸ng t¸c dÔ ®i theo lèi mßn, kh«ng ph¸t huy ®−îc sù s¸ng t¹o, kh«ng cËp nhËt
®−îc víi thêi ®¹i nªn t¸c phÈm sÏ kh«ng
®¸p øng ®−îc nhu cÇu x· héi, kh«ng thu hót ®−îc sù quan t©m cña kh¸n gi¶.
T¸c gi¶ luËn ¸n còng chØ ra mét sè gi¶i ph¸p nh»m ph¸t huy hiÖu qu¶ vµ kÕt hîp hµi hoµ tÝnh hiÖn ®¹i, tÝnh d©n téc, t¹o nªn nh÷ng t¸c phÈm xuÊt s¾c cho ®iÖn ¶nh ViÖt Nam. VÒ néi dung t¸c phÈm, ®Ó ph¸t huy tÝnh hiÖn ®¹i cÇn ph¶i ®æi míi t− duy s¸ng t¸c sao cho nh÷ng viÖc ph¶n ¸nh hiÖn thùc cuéc sèng mang tÝnh kh¸i qu¸t vµ phï hîp víi tinh thÇn thêi ®¹i. §Ó t¸c phÈm thÊm ®−îm tÝnh d©n téc, cÇn cã c¸i nh×n s©u s¾c vµ xuyªn suèt tõ céi nguån truyÒn thèng d©n téc ®Õn b¶n chÊt cuéc sèng h«m nay. Nh− vËy, phim ViÖt Nam võa gi÷ ®−îc truyÒn thèng, b¶n s¾c d©n téc, l¹i võa ph¶n ¸nh ®óng suy nghÜ, t©m t−, t×nh c¶m, kh¸t väng cña nh÷ng con ng−êi trong thêi ®¹i míi.
VÒ h×nh thøc thÓ hiÖn, c¸c t¸c phÈm ®iÖn ¶nh cÇn ph¸t huy tèi ®a nh÷ng nÐt ®Æc s¾c trong ph−¬ng thøc biÓu hiÖn cña v¨n häc nghÖ thuËt cæ truyÒn, ®ång thêi h¹n chÕ ®Õn møc cao nhÊt nh÷ng ¶nh h−ëng mang tÝnh c¶n trë cña truyÒn thèng v¨n nghÖ “b»ng lêi” ®èi víi ®iÖn ¶nh - bé m«n nghÖ
thuËt ®ßi hái c¸ch t− duy b»ng h×nh t−îng mµn ¶nh. Sù kÕt hîp nµy cÇn
®−îc triÓn khai mét c¸ch toµn diÖn ë tÊt c¶ c¸c kh©u liªn quan ®Õn ng«n ng÷ thÓ hiÖn cña t¸c phÈm ®iÖn ¶nh nh−: t¹o dùng kÕt cÊu phim vµ diÔn ®¹t c©u truyÖn, xö lý c¸c mèi quan hÖ, x©y dùng h×nh t−îng nh©n vËt, khai th¸c chi tiÕt vµ t×nh huèng, t¹o sù hîp lý, tù nhiªn, tËn dông tèi ®a thÕ m¹nh cña h×nh ¶nh vµ ©m thanh…
LuËn ¸n còng kh¼ng ®Þnh viÖc gi¶i quyÕt mét c¸ch hiÖu qu¶ sù kÕt hîp gi÷a tÝnh d©n téc, tÝnh hiÖn ®¹i trong t¸c phÈm ®iÖn ¶nh sÏ cã ý nghÜa quan träng vµ thiÕt thùc ®èi víi viÖc ®Þnh h−íng vµ n©ng cao chÊt l−îng s¸ng t¸c. Trªn c¬ së sù kÕt hîp nµy, luËn ¸n rót ra nh÷ng gi¶i ph¸p x©y dùng t¸c phÈm ®iÖn ¶nh xuÊt s¾c, ph¸t huy ¶nh h−ëng ®èi víi x·
héi vµ t¹o mét sù ph¸t triÓn v÷ng ch¾c cho ngµnh ®iÖn ¶nh. MÆt kh¸c, viÖc kÕt hîp tÝnh d©n téc vµ tÝnh hiÖn ®¹i ®Ó
“x©y dùng mét nÒn ®iÖn ¶nh tiªn tiÕn,
®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc” còng lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó xóc tiÕn qu¸ tr×nh héi nhËp quèc tÕ ®iÖn ¶nh mét c¸ch tù chñ mµ kh«ng sî “®¸nh mÊt m×nh”, tõ ®ã, kh¼ng ®Þnh mét vÞ trÝ xøng ®¸ng cho
®iÖn ¶nh ViÖt Nam trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. §©y lµ vai trß hÕt søc quan träng cña ®iÖn ¶nh - mét ngµnh nghÖ thuËt cã thÕ m¹nh phæ biÕn nhanh vµ réng.
LuËn ¸n ®· b¶o vÖ thµnh c«ng t¹i Héi ®ång chÊm luËn ¸n cÊp nhµ n−íc häp t¹i ViÖn V¨n ho¸ - Th«ng tin n¨m 2005, ®· ®−îc c«ng bè réng r·i, cã thÓ t×m ®äc t¹i Th− viÖn ViÖn Th«ng tin khoa häc x· héi vµ Th− viÖn Quèc gia.
H¶i B×nh giíi thiÖu
