K μ I NÐT VÒ CéNG §åNG C¤NG GI¸O PHILIPPINES TRONG LÞCH Sö V

(1)

VμI NÐT VÒ CéNG §åNG C¤NG GI¸O PHILIPPINES TRONG LÞCH Sö

Ó tõ khi T©y Ban Nha x©m l−îc vμ cai trÞ t¹i Philippines (tõ n¨m 1565) cho ®Õn nay, C«ng gi¸o Philippines

®· cã lÞch sö gÇn 500 n¨m. Tõ viÖc t×m hiÓu vÒ qu¸ tr×nh h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn cña céng ®ång C«ng gi¸o Philippines, cã thÓ dÔ dμng nhËn thÊy:

®©y lμ mét céng ®ång C«ng gi¸o lín nhÊt t¹i Ch©u ¸. Kh«ng chØ cã vËy, C«ng gi¸o khi ®−îc du nhËp vμo Philippines hÇu nh− kh«ng vÊp ph¶i mét sù kh¸ng cù nμo mμ nhanh chãng ®−îc tiÕp nhËn, mÆc dï chñ yÕu th«ng qua con ®−êng c−ìng bøc. ChÝnh v× thÕ, dÉu ph¶i tr¶i qua nhiÒu biÕn cè th¨ng trÇm, sè l−îng tÝn ®å C«ng gi¸o t¹i Philippines kh«ng ngõng lín m¹nh vμ ph¸t triÓn.

Trong bμi viÕt nμy, chóng t«i chØ ®i vμo t×m hiÓu vμ ph©n tÝch mét vμi nÐt vÒ céng

®ång C«ng gi¸o Philippines trong lÞch sö:

Thø nhÊt, so víi c¸c quèc gia trong khu vùc, Gi¸o héi C«ng gi¸o Philippines lμ Gi¸o héi C«ng gi¸o cã lÞch sö tån t¹i l©u ®êi nhÊt.

Sau cuéc th¸m hiÓm cña F.

Magienl¨ng n¨m 1521, C«ng gi¸o lÇn ®Çu tiªn ®· du nhËp vμo quÇn ®¶o Philippines. KÓ tõ ®ã, tr¶i qua biÕt bao th¨ng trÇm, ®«i khi chÞu nh÷ng tæn thÊt to lín, nh−ng C«ng gi¸o ®· kh«ng ngõng lín m¹nh vμ ph¸t triÓn t¹i ®¶o quèc nμy.

L−êng Hoμi Thanh^(*)

Mét trong nh÷ng thuËn lîi khiÕn cho C«ng gi¸o cã thÓ tån t¹i bÒn v÷ng ë ®Êt n−íc ngμn ®¶o nμy chÝnh lμ ë chç, tr−íc khi cã sù du nhËp cña C«ng gi¸o, ë Philippines ch−a cã mét t«n gi¸o chñ ®¹o cho toμn bé ®Êt n−íc, chØ cã ®¹o Islam

®ang ph¸t triÓn t¹i çc ®¶o miÒn Nam vμ çc tÝn ng−ìng nguyªn thuû cña c− d©n b¶n ®Þa. §©y lμ ®iÓm kh¸c biÖt cña Philippines so víi hÇu hÕt çc quèc gia ë khu vùc §«ng Nam ¸. HÇu hÕt çc n−íc trong khu vùc lóc nμy (thÕ kØ XV) ®Òu ®·

lμ c¸c quèc gia thèng nhÊt, cã nh÷ng quèc gia ®· qua giai ®o¹n ph¸t triÓn

®Ønh cao nh− §¹i ViÖt, ¡ngko, Majapahit, v.v... vμ c¸c nhμ n−íc ®ã ®Òu chän cho m×nh mét t«n gi¸o chÝnh thèng cho toμn

®Êt n−íc, mμ ë giai ®o¹n nμy chñ yÕu lμ vai trß cña PhËt gi¸o. V× thÕ, Philippines

®−îc coi lμ mét m¶nh ®Êt mμu mì cho sù

“−¬m mÇm” mét t«n gi¸o míi tõ Ph−¬ng T©y tíi. Kh«ng nh÷ng thÕ, c− d©n ë ®©y cßn rÊt cëi më vμ dÔ dμng tiÕp nhËn C«ng gi¸o, mÆc dï thêi gian ®Çu T©y Ban Nha sö dông biÖn ph¸p c−ìng bøc lμ chñ yÕu. Cø thÕ, cïng víi qu¸ tr×nh x©m l−îc vμ thèng trÞ cña thùc d©n T©y Ban Nha, C«ng gi¸o ®· trë thμnh t«n gi¸o chñ ®¹o cña Philippines, chÆn ®øng lμn sãng truyÒn b¸ Islam gi¸o vμ c¸c cuéc ®Êu

* ThS., Khoa Sö - §Þa, §¹i häc T©y B¾c.

K

(2)

tranh cña ng−êi M«r« theo Islam gi¸o ë miÒn Nam.

C«ng cuéc “C«ng gi¸o ho¸” Philippines diÔn ra rÊt thuËn lîi vμ hÇu nh− chØ vÊp ph¶i sù kh¸ng cù kh«ng ®¸ng kÓ. V× thÕ, ë Philippines sè gi¸o d©n kh«ng ngõng ph¸t triÓn, nhÊt lμ khi tØnh dßng RÊt Th¸nh M©n C«i (thuéc dßng §a Minh)

®−îc thμnh lËp (1592).

Theo thèng kª b−íc ®Çu, “cã kho¶ng 85% d©n sè Philippines lμ ng−êi C«ng gi¸o. C¶ n−íc cã 60 gi¸o khu trong ®ã cã mét sè gi¸o khu cã trªn mét triÖu tÝn ®å lμ Manila, Lingaen, Dagupan, Cªbu, Bakolog, v.v... C¸c gi¸o khu kh¸c nh−

Sanpablo Sain, Fernando, Palo, v.v... chØ cã tõ 0,7 ®Õn 0,9 triÖu thμnh viªn. C¸c gÝ¸o khu nhá nhÊt nh− Isabela chØ cã 45 ngμn ng−êi. ë Philippines cã sè l−îng tu sÜ cao cÊp kh¸ ®«ng. Cô thÓ, cã 13 tæng gi¸m môc, trong ®ã cã hai hång y gi¸o chñ ®Òu lμ ng−êi Philippines vμ 47 gi¸m môc. Giíi tu sÜ cÊp d−íi cã kho¶ng 4000 - 5000 tu sÜ, sè thμnh viªn cña c¸c dßng tu nam cã trªn 3000 - 4000 vμ n÷ cã gÇn 6,6 ngh×n. Trªn l·nh thæ Philippines cã 1,7 ngh×n xø ®¹o ®ang ho¹t ®éng. Gi÷a Philippines vμ Vatican ®· thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao. Gi¸o héi C«ng gi¸o La M·

ë Philippines cã gÇn 2000 tr−êng häc c¸c cÊp, vμ kho¶ng 1.800 ng−êi theo häc ë c¸c chñng viÖn. Riªng tr−êng ®¹i häc tæng hîp C«ng gi¸o lín nhÊt ë Philippines vμo cuèi nh÷ng n¨m 1960 ®·

cã tíi 66.000 sinh viªn theo häc”⁽¹⁾.

Nh÷ng sè liÖu trªn cho thÊy ®a sè ng−êi d©n Philippines ®Òu lμ tÝn ®å C«ng gi¸o, chØ cã mét sè Ýt theo c¸c t«n gi¸o kh¸c nh− Tin Lμnh gi¸o (6%), Islam gi¸o (5%) vμ mét sè tÝn ng−ìng nguyªn thuû tiÕp tôc ®−îc duy tr×.

Cho ®Õn nay, Philippines ®−îc coi lμ n−íc cã céng ®ång C«ng gi¸o lín thø hai thÕ giíi (sau Braxin). Tuy nhiªn, sè linh môc kÓ trªn vÉn kh«ng ®ñ ®¸p øng nhu cÇu môc vô. “Trung b×nh mét linh môc coi sãc 8.700 gi¸o d©n, trong khi ®ã trªn b×nh diÖn toμn cÇu tØ lÖ nμy lμ mét linh môc coi sãc 2.500 gi¸o d©n. C¶ n−íc cã 2.703 gi¸o xø, trung b×nh mçi gi¸o xø cã kho¶ng 22.869 gi¸o d©n. TØ lÖ nμy ë Hoa Kú lμ 3.073 gi¸o d©n/mét gi¸o xø. NhiÒu gi¸o xø hiÖn nay kh«ng cã linh môc ®Ó coi sãc”⁽²⁾.

Nh− vËy, tr¶i qua c¸c thêi k×, sè l−îng tÝn ®å C«ng gi¸o ë Philippines kh«ng ngõng gia t¨ng, cïng víi ®ã lμ ¶nh h−ëng vμ vai trß cña C«ng gi¸o t¹i ®©y lμ rÊt lín. Ngμy nay, khi ®êi sèng t«n gi¸o thÕ giíi xuÊt hiÖn c¸c hiÖn t−îng “kh«

®¹o”, “nh¹t ®¹o” th× vÉn cã thÓ kh¼ng

®Þnh: tÝn ®å C«ng gi¸o Philippines vÉn lμ nh÷ng ng−êi hÕt søc mé ®¹o. “Kh«ng bao giê hä cã ý ®Þnh tõ bá §øc Chóa Jªsu v×

hä ®· lμm lÔ röa téi,... vμ s½n sμng hi sinh sù sèng cña m×nh ®Ó b¶o vÖ ®¹o vμ víi sù gióp ®ì cña Chóa, hä lμ con chiªn ngoan

®¹o cho ®Õn cuèi ®êi”⁽³⁾.

Nhμ thê C«ng gi¸o La M· t¹i Philippines cã vai trß vμ ¶nh h−ëng rÊt to lín, chi phèi mäi mÆt cña ®êi sèng x·

héi. Bªn c¹nh ®ã, hai nh¸nh cña C«ng gi¸o Philippines lμ Aglipay vμ Iglesia ni Kristo còng thu hót mét sè l−îng kh¸

®«ng c¸c tÝn ®å.

1. Mai ThÞ H¹nh. (2006), Mèi quan hÖ gi÷a truyÒn gi¸o vµ chñ nghÜa thùc d©n ë ViÖt Nam vµ Philippines (tõ thÕ kØ XVI – XIX), luËn v¨n th¹c sü, Tr−êng §¹i häc S− ph¹m Hµ Néi, tr. 32.

2. Mai ThÞ H¹nh, (2006). Mèi quan hÖ gi÷a truyÒn gi¸o vµ chñ nghÜa thùc d©n..., S®d, tr. 33.

3. Corpuz Onofred, (1979). Philippines, Ban §«ng

Nam ¸, ViÖn Th«ng tin khoa häc x· héi, tr. 232.

(3)

Chi nh¸nh Aglipay (Gi¸o héi Philippines §éc lËp) xuÊt hiÖn cïng víi cuéc khëi nghÜa cña nh©n d©n Philippines n¨m 1898 vμ do Linh môc G.

Aglipay s¸ng lËp ë phÝa B¾c Luzon, cßn chi ph¸i Iglesia ni Kristo (Gi¸o héi cña ng−êi C«ng gi¸o) ®−îc thμnh lËp vμo n¨m 1914. §©y lμ nh÷ng tæ chøc C«ng gi¸o do ng−êi Philippines s¸ng lËp trong phong trμo ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc chèng l¹i ¸ch cai trÞ cña thùc d©n T©y Ban Nha, sau ®ã lμ Hoa Kú. Hä mong muèn t¸ch khái Gi¸o héi C«ng gi¸o La M· ®Ó kh¼ng ®Þnh vÞ thÕ ®éc lËp cña ®Êt n−íc vμ d©n téc, mÆc dï ®Õn tËn n¨m 1971 th× Gi¸o héi Philippines míi ®−îc ®éc lËp hoμn toμn (t¸ch khái tØnh dßng RÊt Th¸nh M©n C«i cña T©y Ban Nha).

HiÖn nay, Philippines cã ba Hång y gi¸o chñ ®Òu lμ ng−êi Philippines, Ricardo Cardinal Vidal, Jose Cardinal Sanchez vμ Gaudencio Cardinal Rosales.

Hång y gi¸o chñ qu¸ cè Jaime Cardinal Sin tõng lμ ng−êi l·nh ®¹o tinh thÇn cña quèc gia (nhÊt lμ trong cuéc ®Êu tranh lËt ®æ chÕ ®é ®éc tμi cña Tæng thèng F.

Marcos), «ng mÊt ngμy 21/6/2005. Hång y gi¸o chñ Vidal lμ Tæng Gi¸m môc Cªbu;

Hång y gi¸o chñ Sanchez lμ cùu tr−ëng gi¸o ®oμn t¨ng l÷ Roman Curia vμ Hång y gi¸o chñ Rosales lμ Tæng Gi¸m môc Manila.

TÝn ®å C«ng gi¸o Philippines tin r»ng, con ng−êi tù lμm nªn sè phËn cña m×nh vμ cuéc sèng chØ cã gi¸ trÞ khi ng−êi ta mang l¹i cho nã ý nghÜa. NiÒm tin nμy ®i kÌm víi niÒm tin Chóa tån t¹i, niÒm tin vμo Kinh Th¸nh, tin vμo cuéc sèng nh−ng còng tin vμo sù tån t¹i cña c¸c thÕ lùc siªu nhiªn.

Thø hai, C«ng gi¸o vμ Nhμ n−íc thùc d©n cã quan hÖ g¾n bã chÆt chÏ kh«ng thÓ t¸ch rêi.

§iÒu nμy còng ®−îc thÓ hiÖn ngay trong b¶n HiÕn ph¸p cña Philippines ngμy 8/2/1935: “CÇu mong sù phï trî cña

§Êng Tèi cao ®Ó thiÕt lËp mét chÕ ®é nhμ n−íc cã thÓ thùc hiÖn c¸c lÝ t−ëng cña Ng−êi, gi÷ g×n vμ gia t¨ng di s¶n cña d©n téc, thóc ®Èy sù phån thÞnh chung vμ

®¶m b¶o cho thÕ hÖ ngμy nay vμ con ch¸u hä ®−îc h−ëng h¹nh phóc cña nÒn

®éc lËp trong ®iÒu kiÖn c«ng b»ng, tù do vμ d©n chñ, nh©n d©n Philippines ban hμnh vμ c«ng bè HiÕn ph¸p nμy”⁽⁴⁾.

Theo quan ®iÓm cña sö häc m¸cxÝt, gi÷a truyÒn gi¸o vμ chñ nghÜa thùc d©n cã mèi quan hÖ kh¨ng khÝt víi nhau. ChÝnh trong thêi k× Gi¸o héi truyÒn gi¸o ra vïng ®Êt ngo¹i víi quy m« lín ch−a tõng cã th×

còng lμ thêi k× ho¹t ®éng cña c¸c gi¸o sÜ bít ®i tÝnh thiªng liªng cña nã. C¸c gi¸o sÜ kh«ng chØ lμ kÎ tiªn khu, dän ®−êng cho chñ nghÜa thùc d©n mμ cßn lμ kÎ ®ång hμnh cïng chñ nghÜa thùc d©n trong qu¸

tr×nh x©m l−îc vμ n« dÞch thuéc ®Þa.

Ng−îc l¹i, Gi¸o héi vμ giíi sö häc C«ng gi¸o l¹i t×m mäi lÝ lÏ ®Ó biÖn minh cho hμnh ®éng cña m×nh vμ cho r»ng qu¸

tr×nh truyÒn ®¹o kh«ng cã g× g¾n bã víi qu¸ tr×nh x©m l−îc cña chñ nghÜa thùc d©n. Gi¸o héi phñ nhËn mèi quan hÖ nμy vμ cho r»ng viÖc truyÒn gi¶ng Phóc ¢m lμ viÖc ph¶i thùc thi cña Gi¸o héi .

Tuy nhiªn, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, xuÊt ph¸t tõ chñ tr−¬ng canh t©n Gi¸o héi, nh÷ng ng−êi ®øng ®Çu Toμ Th¸nh

4. Clive J. Christie, (2000). LÞch sö §«ng Nam ¸

hiÖn ®¹i, Nxb. ChÝnh trÞ Quèc gia, tr. 1.

(4)

trong ®ã cã Gi¸o hoμng Gioan Phaol« II

®· c«ng khai xin lçi thÕ giíi vÒ nh÷ng sai lçi mμ Gi¸o héi ®· ph¹m ph¶i trong qu¸ khø. Mïa Chay n¨m 2000 (12/3/2000), lÇn ®Çu tiªn ng−êi ®øng ®Çu Gi¸o héi c«ng khai xin lçi tr−íc hμng ngμn ng−êi vμ ®−îc truyÒn ®i kh¾p thÕ giíi. Toμ Th¸nh Vatican ®· long träng tæ chøc nghi thøc xin lçi vÒ nh÷ng sai lçi mμ Gi¸o héi C«ng gi¸o ®· ph¹m ph¶i trong qu¸ khø nh− “sù bÊt khoan dung t«n gi¸o, sö dông b¹o lùc trong khi phôc vô

®øc tin; c− xö sai tr¸i g©y thï hËn trong anh em Kit« h÷u, ®èi víi tÝn ®å çc t«n gi¸o vμ çc d©n téc”⁽⁵⁾. Gi¸o hoμng Gioan Phaol« II kh¼ng ®Þnh: “Bëi nh÷ng lçi lÇm con çi Gi¸o héi ph¹m ph¶i khi nh©n danh Gi¸o héi ®· lμm mÊt ®i uy tÝn cña Gi¸o héi C«ng gi¸o”⁽⁶⁾. Toμ Th¸nh còng thõa nhËn “Trong nhiÒu thÕ kØ, víi môc tiªu më réng n−íc Chóa, nhiÒu con çi Gi¸o héi C«ng gi¸o th−êng sö dông vò lùc hoÆc chñ tr−¬ng sö dông vò lùc Ðp buéc ng−êi kh¸c theo ®¹o,... Çc cuéc truyÒn gi¸o do Gi¸o héi khëi x−íng tíi çc vïng ®Êt kh¸c nhau, dùa vμo søc m¹nh qu©n ®éi T©y Ban Nha, Bå §μo Nha thÕ kØ XV ®· ph¹m nhiÒu lÇm lçi ®èi víi çc d©n téc da ®en ë Ch©u Phi, da ®á ë Ch©u Mü vμ çc d©n téc thuéc Ch©u ¸”⁽⁷⁾.

T¹i Philippines, trong thêi k× x©m l−îc, thùc d©n T©y Ban Nha rÊt quan t©m tíi sù ph¸t triÓn cña C«ng gi¸o ë ®©y nh−: cung cÊp tiÒn b¹c cho c¸c ®oμn truyÒn gi¸o ho¹t ®éng, chuyªn chë gi¸o sÜ miÔn phÝ, hoÆc t¹o ®iÒu kiÖn ph¸p lÝ ®Ó c¸c nhμ truyÒn ®¹o ®−îc ®i l¹i tù do, v.v...

ChÝnh quyÒn thùc d©n còng rÊt nç lùc trong viÖc thiÕt lËp c¸c khu ®Þnh c− cña ng−êi C«ng gi¸o. §Æc biÖt, ë nh÷ng khu vùc ®· bÞ chinh phôc, thùc d©n T©y Ban

Nha chia c− d©n thμnh c¸c khu ®iÒn trang. Thùc chÊt nã lμ chÝnh s¸ch trung gian gi÷a b¶o vÖ c¸c quyÒn cña d©n b¶n xø vμ ®¶m b¶o lîi nhuËn cho chÝnh quyÒn thùc d©n, song chÝnh nã l¹i t¹o ®iÒu kiÖn cho C«ng gi¸o ®−îc ph¸t triÓn m¹nh.

RÊt nhiÒu khu ®iÒn trang nh− vËy ®·

®−îc thμnh lËp trong thêi k× x©m l−îc cña T©y Ban Nha ®ång nghÜa víi viÖc cã rÊt nhiÒu ng−êi ®· trë thμnh nh÷ng tÝn

®å C«ng gi¸o. §æi l¹i sù gióp ®ì cña nhμ n−íc thùc d©n ®èi víi c«ng viÖc truyÒn gi¸o, c¸c gi¸o sÜ còng nç lùc hÕt m×nh cho sù nghiÖp chinh phôc cña “MÉu quèc”. Víi sù hiÓu biÕt s©u réng trong nhiÒu lÜnh vùc, c¸c gÝ¸o sÜ lμ ng−êi chØ

®−êng dÉn lèi cho thùc d©n T©y Ban Nha x©m l−îc, c¸c gi¸o sÜ kªu gäi gi¸o d©n tham gia ®oμn qu©n viÔn chinh, lμm cè vÊn cho thùc d©n, thËm chÝ cßn lμ ng−êi chØ huy nh÷ng ®oμn qu©n Êy. “B»ng t«n gi¸o chø kh«ng ph¶i b»ng vò lùc, T©y Ban Nha thèng trÞ Philippines vμ ¸p ®Æt chÕ ®é nép cèng, lao ®éng c−ìng bøc vμ tßng qu©n c−ìng b¸ch. Nh− vËy, c¸c linh môc trë thμnh trô cét cña Nhμ n−íc thùc d©n vμ ®· tõng khoe khoang r»ng “trong mçi linh môc ë Philippines, vua T©y Ban Nha cã mét t−íng chØ huy vμ c¶ mét ®éi qu©n”⁽⁸⁾. VÝ dô ®iÓn h×nh lμ Andres Urdaneta - mét gi¸o sÜ dßng Tªn ®· ®−îc vua Philip II bæ nhiÖm lμm ®ång chØ huy

5. TrÇn C«ng, (2000). “Gi¸o héi C«ng gi¸o c«ng khai xin lçi thÕ giíi vÒ nh÷ng sai lÇm trong qu¸ khø”, T¹p chÝ Nghiªn cøu T«n gi¸o, (sè 3/2000), tr. 53.

6. TrÇn C«ng, (2000). “Gi¸o héi C«ng gi¸o c«ng khai xin lçi..., S®d, tr. 53.

7. TrÇn C«ng, (2000). “Gi¸o héi C«ng gi¸o c«ng khai xin lçi..., S®d, tr. 54.

8. Mai ThÞ H¹nh, (2006). Mèi quan hÖ gi÷a truyÒn

gi¸o vµ chñ nghÜa thùc d©n ë ViÖt Nam vµ

Philippines (tõ thÕ kØ XVI – XIX), luËn v¨n th¹c sü,

Tr−êng §¹i häc S− ph¹m Hµ Néi, tr. 152.

(5)

cïng Legaspi trong cuéc viÔn chinh n¨m 1565. Vμ còng chÝnh gi¸o sÜ nμy lμ mét trong nh÷ng ng−êi ®· chØ huy mét chiÕc tμu trong cuéc viÔn chinh cña Villabolos (n¨m 1524).

Sau nμy, Mü ®· lÆp l¹i chÝnh s¸ch nμy,

®ã lμ sö dông biÖn ph¸p cai trÞ b»ng t−

t−ëng, tinh thÇn, dùa vμo nhμ thê ®Ó cai trÞ nh©n d©n (®Æc biÖt lμ sö dông ®¹o Tin Lμnh) nhÊt lμ vÒ v¨n ho¸ gi¸o dôc nh»m

“Mü ho¸” ®Êt n−íc nμy.

Trong thêi k× Philippines trë thμnh thuéc ®Þa cña T©y Ban Nha, nhμ n−íc thùc d©n vμ nhμ thê vÉn hoμn toμn phô thuéc vμo nhau, thèng nhÊt víi nhau.

§©y lμ thêi k× mμ x· héi Philippines, lèi sèng Philippines ®−îc h×nh thμnh víi nh÷ng gi¸o lÝ t«n gi¸o cña nhμ thê vμ c¸c gi¸o sÜ.

C¸c gi¸o sÜ T©y Ban Nha ®· thiÕt lËp nªn mét x· héi thÇn quyÒn, lÊy t«n gi¸o lμm r−êng cét cho nÒn thèng trÞ cña T©y Ban Nha. Sù thèng nhÊt gi÷a gi¸o héi vμ nhμ n−íc ®−îc thÓ hiÖn ë chç: ë Philippines lu«n tån t¹i song song hai hÖ thèng: quan chøc d©n sù vμ gi¸o sÜ. C«ng viÖc cña hä chång chÐo lªn nhau. ThËm chÝ cã nh÷ng ng−êi võa cã quyÒn hμnh trong lÜnh vùc d©n sù l¹i võa cã quyÒn hμnh trong lÜnh vùc t«n gi¸o: “§øng ®Çu chÝnh phñ trung −¬ng ë Philippines lμ thèng ®èc kiªm t− lÖnh qu©n ®éi do nhμ vua bæ nhiÖm vμ b·i miÔn. ¤ng ta cã quyÒn lùc to lín trong c¸c lÜnh vùc hμnh ph¸p, qu©n sù, t− ph¸p vμ t«n gi¸o...”⁽⁹⁾.

Tuy nhiªn, chÝnh sù chång chÐo nμy khiÕn Philippines kh«ng thÓ nμo cã ®−îc sù ph©n c«ng rμnh m¹ch, tho¶ ®¸ng gi÷a quyÒn lùc d©n sù vμ gi¸o héi. Trong suèt thêi k× thèng trÞ cña thùc d©n T©y Ban Nha, lu«n thÊy cã mét hiÖn t−îng lμ c¸c

quan chøc d©n sù lu«n phμn nμn vÒ sù can thiÖp cña Gi¸o héi, kÓ c¶ viÖc c¸c chøc s¾c t«n gi¸o tiÕm quyÒn cña hä.

Gi¸o héi C«ng gi¸o sö dông quyÒn lùc to lín cña m×nh ®Ó phôc vô kh«ng nh÷ng cho chñ nghÜa thùc d©n mμ cßn cho chÝnh quyÒn lîi kinh tÕ vμ ®Þa vÞ thèng trÞ cña Gi¸o héi t¹i Philippines. Ngoμi gi¸o lÝ, hä cßn nhÊn m¹nh ®Õn mét sè

®øc tÝnh nh− cam chÞu, an phËn, v.v...

nh»m buéc ng−êi d©n Philippines mï qu¸ng chÊp nhËn quyÒn lùc cña hä.

Mèi quan hÖ gi÷a Nhμ n−íc thùc d©n vμ Gi¸o héi thêi k× nμy cßn ®−îc thÓ hiÖn ë chç: Nhμ n−íc thùc d©n chÞu mäi chi phÝ vÒ sù qu¶n lÝ cña Gi¸o héi vμ t¹o

®iÒu kiÖn ®Ó cñng cè, ph¸t triÓn nhμ thê.

®Õn viÖc duy tr× chñ quyÒn cña T©y Ban Nha vμ gióp thùc d©n T©y Ban Nha kiÓm so¸t vÒ chÝnh trÞ, vμ thùc tÕ mäi s¾c lÖnh cña chÝnh quyÒn Madrid muèn ®−îc thùc thi ph¶i th«ng qua giíi tu sÜ, nÕu hä kh«ng thi hμnh ®ång nghÜa víi viÖc s¾c lÖnh ®ã kh«ng cã hiÖu lùc.

Çc gi¸m môc, ng−êi l·nh ®¹o çc chøc s¾c t«n gi¸o ®Òu lμ thμnh viªn cña Junta de Autoridades - mét uû ban ®−îc lËp ra ®Ó cè vÊn cho nhμ vua vμ trong rÊt nhiÒu tr−êng hîp, gi¸m môc cã thÓ ®øng lªn lμm ng−êi l·nh ®¹o ®Êt n−íc khi vÞ trÝ nμy t¹m thêi bÞ bá trèng. ë cÊp tØnh, çc chøc s¾c t«n gi¸o lμm viÖc bªn c¹nh çc thÞ tr−ëng ph¸p quan T©y Ban Nha.

9.

Mai ThÞ H¹nh, (2006). Mèi quan hÖ gi÷a truyÒn

Philippines (tõ thÕ kØ XVI - XIX), luËn v¨n th¹c sü,

Tr−êng §¹i häc S− ph¹m Hµ Néi, tr. 47.

(6)

®èi Ýt çc vÞ trÝ ë bªn ngoμi Manila nªn çc linh môc ë çc ®Þa ph−¬ng l¹i lμ ng−êi ®¹i diÖn cho quyÒn lùc cña nhμ vua T©y Ban Nha t¹i khu vùc nμy. Linh môc lμ thÇy gi¸o d¹y häc ë çc tr−êng

®Þa ph−¬ng, so¹n th¶o hå s¬, ®ång thêi còng lμ ng−êi gióp thu thuÕ, gi¸m s¸t viÖc söa ch÷a cÇu ®−êng, dùng lªn çc luËt lÖ vμ còng chÝnh çc linh môc lμ ng−êi l·nh ®¹o ng−êi d©n thÞ trÊn chèng l¹i çc cuéc tÊn c«ng cña ng−êi M«r« tõ phÝa Nam.

Trong c¸c thÞ trÊn, ng−êi cÇm ®Çu vÒ chÝnh trÞ lμ mét thÈm ph¸n ng−êi Philippines, nh−ng thùc tÕ «ng ta l¹i lμ cÊp d−íi cña vÞ gi¸o sÜ vÒ chÝnh trÞ vμ ®¹o

®øc. Bªn c¹nh çc nh©n viªn thÞ trÊn, nh÷ng ng−êi tu©n lÖnh m×nh, çc linh môc xø còng cã çc trî lÝ kh¸c ng−êi b¶n xø gäi lμ Fiscales (kiÓm so¸t viªn). Nh÷ng ng−êi nμy sÏ b¸o ço cho linh môc xø nh÷ng sù viÖc diÔn ra trong thÞ trÊn, gióp

«ng ta trong viÖc d¹y b¶o d©n chóng vμ chØ ®iÓm ai lμ ng−êi l¬ lμ víi nh÷ng nhiÖm vô t«n gi¸o. “ë Dominic, ng−êi ta cßn sö dông c¶ trÎ con ®Ó b¸o c¸o nh÷ng sù l−êi biÕng cña ng−êi lín trong viÖc cÇu nguyÖn vμ ®i lÔ nhμ thê”⁽¹⁰⁾.

Së dÜ trong qu¸ tr×nh x©m l−îc vμ thèng trÞ Philippines cã sù g¾n bã chÆt chÏ gi÷a Nhμ n−íc thùc d©n vμ Gi¸o héi C«ng gi¸o lμ v× T©y Ban Nha lμ mét n−íc mμ ®a sè d©n c− theo C«ng gi¸o. §Õn tËn ngμy nay, chÕ ®é chÝnh trÞ cña nhμ n−íc T©y Ban Nha vÉn dùa vμo mét t«n gi¸o chñ l−u lμ C«ng gi¸o, chi phèi nhiÒu ho¹t

cuång tÝn. Philip II ®· tõng tuyªn bè tr¾ng trîn r»ng, “s½n sμng thiªu 100.000 ng−êi dÞ gi¸o vμ con trai cña hä nÕu nh−

C«ng gi¸o yªu cÇu”⁽¹¹⁾. V× lμ mét n−íc sïng ®¹o nªn C«ng gi¸o cã mét vÞ thÕ cao trong nhμ n−íc, chi phèi mäi mÆt ®êi sèng cña n−íc nμy vμ lu«n nhËn ®−îc −u

®·i ®Æc biÖt. Sau khi chiÕm Philippines lμm thuéc ®Þa, T©y Ban Nha ®· øng xö víi Philippines nh− ë chÝnh quèc, quèc gia ngμn ®¶o nμy trë thμnh n−íc “Céng hoμ C«ng gi¸o”, “vμ ®iÒu ®ã cã nghÜa lμ tÝnh thÕ tôc cña nhμ n−íc thùc d©n ë Philippines kh«ng cao”⁽¹²⁾. Trong suèt gÇn 400 n¨m cai trÞ Philippines cña thùc d©n T©y Ban Nha, Gi¸o héi lu«n lu«n hiÖn diÖn bªn c¹nh nhμ n−íc thùc d©n vμ cã mét søc m¹nh rÊt lín.

C«ng gi¸o trë thμnh t«n gi¸o chñ ®¹o ë Philippines kh«ng chØ do sù cè kÕt chÆt chÏ gi÷a hai thÕ lùc nãi trªn mμ cßn do:

Khi T©y Ban Nha x©m l−îc Philippines, môc ®Ých ban ®Çu cña T©y Ban Nha kh«ng ph¶i lμ biÕn Philippines thμnh thuéc ®Þa l©u dμi mμ lμ ®Ó biÕn n−íc nμy thμnh bμn ®¹p trong viÖc th©m nhËp vμo thÞ tr−êng Trung Quèc. V× vËy, T©y Ban Nha ch−a cã mét ®−êng h−íng chÝnh s¸ch cô thÓ nμo trong viÖc ®Çu t− vÒ lùc l−îng qu©n sù còng nh− tμi chÝnh ®Ó x©y dùng Philippines thμnh thuéc ®Þa. C¸c lùc l−îng qu©n ®éi ®−a sang Philippines chñ yÕu lμ c¸c ®èi t−îng kh«ng ®−îc nhμ vua −u ¸i vμ rÊt hçn t¹p, trong ®ã cã c¶

10. Corpuz Onofred, (1979). Philippines, Ban §«ng Nam ¸, ViÖn Th«ng tin khoa häc x· héi, tr. 58.

11. Mai ThÞ H¹nh, (2006). Mèi quan hÖ gi÷a truyÒn gi¸o vµ chñ nghÜa thùc d©n ë ViÖt Nam vµ Philippines (tõ thÕ kØ XVI – XIX), luËn v¨n th¹c sü, Tr−êng §¹i häc S− ph¹m Hµ Néi, tr. 60.

12. Corpuz Onofred, (1979). Philippines, Ban §«ng

Nam ¸, S®d, tr. 75.

(7)

T©y Ban Nha kh«ng cã ý ®Þnh x©y dùng Philippines thμnh thuéc ®Þa l©u dμi nªn kh«ng cã chÝnh s¸ch cô thÓ trong viÖc x©y dùng bé m¸y chÝnh quyÒn thùc d©n ë ®©y, cho nªn quyÒn kiÓm so¸t thuéc ®Þa thùc tÕ

®· r¬i vμo tay c¸c gi¸o sÜ C«ng gi¸o.

Gi¸o héi n¾m hÇu nh− toμn bé d©n chóng, ¶nh h−ëng cña hä ®èi víi çc con chiªn rÊt m¹nh mÏ. LÞch sö ®· chØ ra r»ng, nÕu lùc l−îng nμo n¾m ®−îc d©n chóng, n¾m ®−îc tinh thÇn cña quÇn chóng th× lùc l−îng ®ã n¾m trong tay søc m¹nh. Cã thÓ nãi, søc m¹nh cña Gi¸o héi C«ng gi¸o ë Philippines cã sù t¸c ®éng hai chiÒu ®Õn nÒn thèng trÞ cña chñ nghÜa thùc d©n. Mét mÆt, chÝnh sù d¹y dç cña Gi¸o héi, cña çc gi¸o sÜ ®· lμm cho çc con chiªn cã th¸i ®é trung thμnh víi “MÉu quèc” T©y Ban Nha, thËm chÝ cã hμng ngμn ng−êi ®· chÊp nhËn mét çch tù nguyÖn nÒn thèng trÞ cña chÝnh quèc.

Nh−ng mÆt kh¸c, søc m¹nh cña Gi¸o héi còng l¹i lμ mét c¶n trë lín nhÊt ®èi víi quyÒn lùc cña c¸c viªn toμn quyÒn.

Trong rÊt nhiÒu tr−êng hîp, çc chÝnh s¸ch cña viªn toμn quyÒn ®−a ra mμ kh«ng ®−îc sù t¸n thμnh tõ phÝa çc tæng gi¸m môc vμ gi¸m môc th× ®Òu bÞ huû bá. Còng kh«ng Ýt tr−êng hîp, çc toμn quyÒn thèng trÞ ë Philippines bÞ Gi¸o héi ph¶n ®èi ®· ph¶i quay trë vÒ T©y Ban Nha.

Gi¸o héi kh«ng chØ n¾m hÇu hÕt d©n chóng mμ cßn n¾m rÊt nhiÒu ruéng ®Êt trong tay. Gi¸o héi lμ chñ së h÷u lín vÒ ruéng ®Êt vμ ®iÒu nμy lμm cho søc m¹nh cña Gi¸o héi cμng gia t¨ng. Gi¸o héi ë Philippines kh«ng chØ lμ chç dùa cho thùc d©n trong viÖc kiÓm so¸t vÒ chÝnh trÞ mμ Gi¸o héi cßn tham gia vμo qu¸ tr×nh bãc lét thuéc ®Þa cïng víi thùc d©n. Gi¸o héi chi phèi ®−êng lèi, chÝnh s¸ch cña nhμ n−íc thùc d©n, tham gia vμo viÖc kiÓm so¸t hμnh chÝnh, cai trÞ c¸c ®Þa ph−¬ng nh− c¸c quan chøc d©n sù vμ nhiÒu khi cßn lÊn ¸t quyÒn lùc d©n sù, do ®ã gi÷a hai lùc l−îng nμy vÉn lu«n tån t¹i nh÷ng m©u thuÉn vÒ lîi Ých kh«ng thÓ ®iÒu hoμ.

Nh− vËy, ë Philippines, trong thêi k×

thèng trÞ cña T©y Ban Nha, tÊt c¶ c¸c chøc s¾c C«ng gi¸o ®Òu hÕt lßng v× sù cai trÞ cña thùc d©n vμ chÝnh hä còng trë thμnh thμnh viªn cña bé m¸y cai trÞ. ¶nh h−ëng cña hä cμng lín bao nhiªu, sù an toμn x· héi cμng ®−îc ®¶m b¶o bÊy nhiªu. ë Philippines, Gi¸o héi C«ng gi¸o n¾m h¬n 85% d©n sè, do ®ã, trong thêi k×

nhiÒu n−íc kh¸c trong khu vùc. ChÝnh Gi¸o héi ®· lμm dÞu çc cuéc ®Êu tranh nμy. Hä lμ lùc l−îng chØ ®iÓm vμ gióp thùc d©n ®μn ¸p çc cuéc ®Êu tranh. Tuy nhiªn, tõ cuèi thÕ kØ XIX ®Çu thÕ kØ XX, khi sè l−îng linh môc ng−êi Philippines ngμy cμng ®«ng, ý thøc d©n téc t¨ng lªn th× chÝnh hä cïng víi çc lùc l−îng tiÕn bé trong x· héi Philippines trë thμnh linh hån cña çc cuéc ®Êu tranh chèng l¹i thùc d©n T©y Ban Nha. /.