Nga… 39 1. Sù th nh lËp Tæ chøc Hîp t¸c Th−îng H¶i

(1)

Quan hÖ Trung – Nga… 39393939

NguyÔn thanh thuû*

au sù kiÖn ngµy 11-9-2001, cuéc chiÕn chèng khñng bè vµ cuéc chiÕn tranh x©m l−îc Iraq cña Mü kh«ng chØ kÐo c¨ng nh÷ng liªn minh cò mµ cßn ®−a ®Õn sù h×nh thµnh nh÷ng liªn minh míi. Tæ chøc Hîp t¸c Th−îng H¶i ®−îc ra ®êi trong khung c¶nh ®Çy biÕn ®éng cña thÕ giíi vµ ®ang kh«ng ngõng ph¸t triÓn, t¹o nªn ng«i nhµ chung cho quan hÖ Trung - Nga ë Trung ¸.

1. Sù thµnh lËp Tæ chøc Hîp t¸c Th−îng H¶i

1.1 Hoµn c¶nh

Sau khi Liªn X« tan r·, trËt tù hai cùc Ianta sôp ®æ, thÕ giíi b−íc vµo thêi kú chuyÓn m×nh m¹nh mÏ trong mét xu thÕ míi. MÆc dï hiÖn nay xu h−íng trªn ch−a ®−îc x¸c ®Þnh râ rµng nh−ng thÓ chÕ “nhÊt siªu, ®a c−êng” vÉn tån t¹i vµ

®ang ph¸t triÓn, t¹o nªn sù c¹nh tranh quyÕt liÖt gi÷a c¸c n−íc ë c¸c khu vùc, nh»m t×m kiÕm vÞ trÝ quèc tÕ cña m×nh.

Trung ¸ n»m trªn ng· t− chiÕn l−îc gi÷a §«ng B¾c Trung ¢u, vµnh ®ai §Þa Trung H¶i, Trung §«ng vµ ch©u ¸-Th¸i B×nh D−¬ng nªn lu«n ®−îc coi lµ vÞ trÝ chiÕn l−îc quan träng xÐt trªn mäi gãc

®é. TÝnh chiÕn l−îc vÒ vÞ trÝ ®Þa lÝ, sù giµu cã vÒ tµi nguyªn cïng víi nh÷ng yÕu tè chÝnh trÞ – kinh tÕ – x· héi néi t¹i khiÕn Trung ¸ trë thµnh “thái nam

ch©m” thu hót sù quan t©m cña c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch trªn thÕ giíi.

Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, Mü cµng ®Èy m¹nh toan tÝnh ®¬n cùc th× Trung ¸ cµng trë thµnh mét khu vùc cã ý nghÜa

®Æc biÖt trong chiÕn l−îc cña c¸c n−íc lín.

Khi Liªn X« sôp ®æ, c¸c n−íc Trung

¸ lùa chän ®−êng lèi chÝnh trÞ – kinh tÕ – ngo¹i giao ®éc lËp, ®Þa vÞ cña Nga ë Trung ¸ gi¶m sót, kho¶ng trèng quyÒn lùc ®ã ®· t¹o ra c¬ héi vµng cho Mü “b¶o l·nh” an ninh cho khu vùc nµy nh»m b¾n mét mòi tªn tróng nhiÒu ®Ých. Sù cã mÆt cña Mü ë Trung ¸ cïng víi viÖc NATO më réng vÒ phÝa §«ng, trong ®ã cã ba n−íc Céng hoµ vïng Ban TÝch sÏ t¹o ra mét vßng cung ng¨n chÆn, bao v©y Nga kÐo dµi tõ T©y Nam lªn T©y B¾c, nh»m chiÕm lÜnh kh«ng gian chiÕn l−îc cña Nga, trãi chÆt Nga trong ph¹m vi l·nh thæ ®Ó Nga kh«ng thÓ trë l¹i vÞ trÝ siªu c−êng nh− x−a. Bªn c¹nh ®ã, Mü kh«ng chØ ng¨n chÆn sù më réng ¶nh h−ëng cña Trung Quèc mµ cßn t¹o thÕ cµi r¨ng l−îc chen vµo gi÷a Trung Quèc

* Ths. Tr−êng Cao ®¼ng S− ph¹m H¶i D−¬ng ë phÝa §«ng vµ khu vùc chiÕn l−îc phÝa t©y ®Ó kiÒm chÕ mét Trung Quèc ®ang trçi dËy, thËm chÝ bao v©y Trung Quèc.

S

(2)

nghiªn cøu trung quèc sè 2(66)-2006 404040

40

VÒ phÝa Nga, Trung ¸ vèn ®−îc coi lµ

“s©n sau” cña Nga. Nh÷ng tÝnh to¸n cña Mü ®· vµ ®ang ®Æt Nga ®èi mÆt víi nh÷ng ®e do¹, trong ®ã ¶nh h−ëng trùc tiÕp víi Nga suèt nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû XX lµ mÊt vÞ thÕ ®éc quyÒn trong lÜnh vùc giao th«ng vËn t¶i t¹i Trung ¸. V×

vËy, tõ n¨m 2000 ®Õn nay, khi vÞ thÕ cña n−íc Nga ®−îc kh«i phôc ®¸ng kÓ d−íi

“bµn tay thÐp” cña V. Putin, Nga ®·

t¨ng c−êng viÖc g©y dùng l¹i, më réng vµ duy tr× ¶nh h−ëng tíi Trung ¸, b¶o vÖ c¸c lîi Ých cña Nga ë Trung ¸.

Cßn Trung Quèc cã hÖ thèng ®−êng biªn giíi dµi chung víi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸, Ên §é, Nªpan, nh−ng vÊn ®Ò lo l¾ng chñ yÕu lµ khu tù trÞ T©n C−¬ng.

§©y lµ khu vùc ®· vµ ®ang cã nguy c¬

mÊt an ninh cao ®èi víi Trung Quèc.

Liªn tôc trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nh÷ng phÇn tö Håi gi¸o s¾c téc Duy Ng«

NhÜ t¹i T©n C−¬ng ®· sö dông ho¹t ®éng khñng bè ®Ó lµm biÖn ph¸p ®ßi ®éc lËp cho khu vùc nµy.ChÝnh v× vËy, nh÷ng diÔn biÕn t¹i Trung ¸ trong tÝnh to¸n cña Mü sÏ trë thµnh t¸c ®éng trùc tiÕp vµ nguy hiÓm ®èi víi Trung Quèc. H¬n thÕ n÷a, Mü cã mÆt ë Trung ¸, Iraq, Apganixtan ®· t¹o nªn mét vµnh ®ai chiÕn l−îc bao quanh Trung §«ng khèng chÕ nguån dÇu má quan träng, t¹o thÕ kiÒm chÕ vµ bao v©y Trung Quèc.

C¶ Nga vµ Trung Quèc cïng cã chung môc ®Ých vµ ®éng c¬ ®Ó t¨ng c−êng kh¼ng ®Þnh ¶nh h−ëng vµo Trung ¸. Tõ nÒn t¶ng ®ã, Nga vµ Trung Quèc ®· coi Tæ chøc Hîp t¸c Th−îng H¶i (SCO) lµ nÒn t¶ng ®¸ng tin cËy, lµ ch×a kho¸ vµng trong chiÕn l−îc Trung ¸ cña hai n−íc.

1.2. Sù thµnh lËp Tæ chøc Hîp t¸c Th−îng H¶i (SCO)

N¨m 1996, tr−íc xu thÕ nãi trªn, c¸c n−íc Nga, Trung Quèc, Kadaktan, C−r¬g−xtan, Tatgikistan ®· hîp nhÊt víi nhau, thµnh lËp tæ chøc Th−îng H¶i víi môc tiªu ban ®Çu lµ: T¨ng c−êng tin cËy lÉn nhau vÒ chÝnh trÞ, æn ®Þnh t×nh h×nh biªn giíi cña c¸c n−íc víi Trung Quèc.

Sù kiÖn nµy ®Æt nÒn mãng cho Nga vµ Trung Quèc x©y dùng ¶nh h−ëng míi víi Trung ¸ vµ b−íc ®Çu nh÷ng phøc t¹p ë vïng biªn giíi ®· cã h−íng gi¶i quyÕt.

Tõ ngµy 14 ®Õn ngµy 15-6-2001 t¹i Th−îng H¶i, Héi nghÞ lÇn thø 6 cña nhãm Th−îng H¶i 5 ®· diÔn ra víi sù tham gia cña chñ TÞch Trung Quèc Giang Tr¹ch D©n, Tæng thèng Nga V.

Putin, Tæng thèng C−r¬g−xtan Axka Akaep, Tæng thèng Tatgikistan Em¬mali Rakh«m«n«p, Tæng thèng Kadaktan Nuxuntan Nad¨cbaep vµ Tæng thèng Ud¬bªkixtan Ixlam Karimop. Héi nghÞ

®· kÝ v¨n kiÖn thµnh lËp Tæ chøc Hîp t¸c Th−îng H¶i (SCO) sau khi kÕt n¹p Ud¬bªkixtan lµ thµnh viªn thø 6. Sù kiÖn nµy ®¸nh dÊu mét b−íc tiÕn quan träng trong quan hÖ Trung - Nga nãi riªng vµ quan hÖ gi÷a c¸c n−íc Trung ¸ nãi chung.

Trong Héi nghÞ nµy, c¸c n−íc ®· n©ng cao môc tiªu cña SCO lªn mét b−íc: Hîp t¸c nh»m chèng l¹i c¸c phÇn tö cùc

®oan, li khai, khñng bè, ®ång thêi ®−a ra çc biÖn ph¸p t¨ng c−êng trong çc lÜnh vùc an ninh, qu©n sù, ngo¹i giao, kinh tÕ, çc vÊn ®Ò khu vùc vµ quèc tÕ. C«ng

−íc cña SCO cã mét ý nghÜa quan träng trong viÖc ®¶m b¶o æn ®Þnh, an ninh khu vùc Trung ¸.

Ngay sau Héi nghÞ, t¹i cuéc häp b¸o chung, chñ TÞch Trung Quèc Giang

(3)

Tr¹ch D©n ®· kh¼ng ®Þnh: “SCO thµnh lËp ®· ®¸p øng ®−îc nhu cÇu khu vùc, phï hîp víi xu thÕ thêi ®¹i, cñng cè lßng tin gi÷a c¸c thµnh viªn ®Ó duy tr× hoµ b×nh, an ninh æn ®Þnh khu vùc, thóc ®Èy

®a cùc ho¸ thÕ giíi vµ d©n chñ ho¸ quèc tÕ. SCO sÏ tËp trung vµo çc lÜnh vùc chèng khñng bè, chñ nghÜa li khai, chñ nghÜa cùc ®oan, thóc ®Èy hîp t¸c th−¬ng m¹i ®Çu t−. Còng trong cuéc häp b¸o nµy V. Putin kh¼ng ®Þnh: “SCO muèn cïng çc n−íc, çc tæ chøc khu vùc vµ quèc tÕ tiÕn hµnh ®èi tho¹i cëi më ®Ó ph¸t triÓn çc mèi quan hÖ b×nh ®¼ng, hîp t¸c cïng cã lîi”.⁽³⁾

ChÆng ®−êng SCO ®i trong 5 n¨m qua tuy kh«ng dµi nh−ng ®· ®¹t ®−îc nhiÒu b−íc tiÕn ®¸ng kÓ. N¨m 2001, tr−íc xu thÕ chñ nghÜa khñng bè bïng næ, t×nh h×nh ®ßi li khai ë Tresnia cña Nga vµ ë T©n C−¬ng cña Trung Quèc

®ang c¨ng th¼ng, mèi lo ng¹i cña hÇu hÕt 4 n−íc Trung ¸ trong SCO lµ phong trµo håi gi¸o Ud¬bªkixtan (IMU) ®ang ho¹t ®éng vò trang m¹nh mÏ ®ßi thµnh lËp nhµ n−íc Håi gi¸o ®éc lËp. V× vËy, ngay sau khi thµnh lËp, th¸ng 7-2001 l·nh ®¹o 6 n−íc SCO ®· nhÊt trÝ th«ng qua C«ng −íc phèi hîp hµnh ®éng ®Êu tranh chèng chñ nghÜa li khai d©n téc, cùc ®oan t«n gi¸o vµ khñng bè quèc tÕ.

§©y lµ ®éng lùc vµ tiÒn ®Ò ®Ó kÕt nèi bÒn v÷ng quan hÖ cña SCO.

Sau khi ®· ®Æt nÒn mãng cho tæ chøc, æn ®Þnh an ninh khu vùc, 6 n−íc thµnh viªn tiÕp tôc ®Èy m¹nh quan hÖ kinh tÕ.

Th¸ng 9-2001 trong cuéc häp Thñ t−íng 6 n−íc t¹i Axtana- Kad¨cxtan, SCO ®·

bµn vµ thèng nhÊt vÒ hîp t¸c kinh tÕ nh−: nhiªn liÖu, n¨ng l−îng, n«ng nghiÖp, ®Æc biÖt, c¸c bªn ®· bµn b¹c s©u réng vÒ viÖc kh«i phôc tuyÕn ®−êng ¢u-

¸, x©y dùng “con ®−êng t¬ lôa thêi hiÖn

®¹i” ®Ó thóc ®Èy mèi quan hÖ gi÷a c¸c n−íc trong SCO nång Êm h¬n vµ t¸c

®éng tÝch cùc ®Õn nÒn kinh tÕ khu vùc.

Trªn c¬ së ®ã, SCO ngµy cµng ®−îc cñng cè vµ æn ®Þnh tæ chøc th«ng qua c¸c héi nghÞ cÊp cao th−êng niªn tõ n¨m 2002

®Õn n¨m 2004. T¹i Héi nghÞ th−êng niªn n¨m 2002, SCO ®· th«ng qua HiÕn ch−¬ng, hoµn tÊt qu¸ tr×nh tr−ëng thµnh cña tæ chøc, ®ång thêi ra Tuyªn bè chung, nhÊn m¹nh viÖc thiÕt lËp c¬ chÕ

“chèng khñng bè” víi sù tham gia cña c¸c thµnh viªn. N¨m 2003, ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng chèng khñng bè cña SCO tiÕp tôc ®−îc më réng, ho¹t ®éng nµy ®· ®−îc triÓn khai th«ng qua cuéc tËp trËn chung th¸ng 8-2003 víi sù tham gia cña 1.300 qu©n t¹i khu vùc miÒn §«ng cña Kadaktan vµ tØnh T©n C−¬ng- Trung Quèc. Nh÷ng ho¹t ®éng nç lùc nh»m

®¶m b¶o an ninh khu vùc tiÕp tôc ®−îc nhÊn m¹nh trong n¨m 2004.

N¨m 2005 ®−îc coi lµ n¨m SCO cã mét b−íc ph¸t triÓn míi c¶ vÒ quy m« vµ néi dung hîp t¸c khiÕn cho ý nghÜa ®Þa- chÝnh trÞ cña SCO ®−îc nh©n lªn. Th¸ng 7-2005, t¹i cuéc gÆp Th−îng ®Ønh t¹i Kadaktan vµ cuéc gÆp th−êng kú nh÷ng ng−êi ®øng ®Çu ChÝnh phñ c¸c n−íc SCO t¹i Matxc¬va, Sau khi ®· tiÕp nhËn M«ng Cæ lµ quan s¸t viªn, SCO ®· tiÕp nhËn thªm Ên §é, Pakistan vµ Iran lµm quan s¸t viªn, h−íng tíi cã thÓ kÕt n¹p c¸c n−íc nµy lµm thµnh viªn chÝnh thøc.

§©y lµ 3 n−íc cã vÞ trÝ quan träng t¹i Nam ¸ vµ T©y Nam ¸. Sù kiÖn nµy ®·

më réng ®¸ng kÓ ph¹m vi ho¹t ®éng cña SCO, Tæ chøc Hîp t¸c Th−îng H¶i næi lªn thµnh mét tæ chøc ®«ng d©n vµ ph¸t triÓn s«i ®éng nhÊt thÕ giíi, ®¸ng nãi h¬n c¶ lµ khi Ên §é tham gia vµo “trß

(4)

42

ch¬i” ë Trung ¸ ®· cñng cè thªm søc m¹nh cho tam gi¸c chiÕn l−îc Nga – Trung- Ên, chÝnh v× vËy nã cã t¸c ®éng râ nÐt ®Õn nh÷ng tÝnh to¸n cña Mü ë lôc

®Þa ¸- ¢u.

Trong tuyªn bè chung ®−îc th«ng qua t¹i cuéc gÆp Th−îng ®Ønh SCO t¹i Kadaktan th¸ng 7-2005 cßn ghi râ: “C¸c quèc gia lµ thµnh viªn SCO ®Òu xuÊt ph¸t tõ viÖc chñ nghÜa chèng khñng bè, chñ nghÜa li khai vµ chñ nghÜa cùc ®oan lµ nguy c¬ ®e do¹ toµn vÑn l·nh thæ vµ an ninh cña c¸c quèc gia thµnh viªn SCO, ®e do¹ sù æn ®Þnh kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi cña nh÷ng n−íc nµy”.⁽²⁾ §Ó

®¹t ®−îc sù thèng nhÊt trong ho¹t ®éng cña SCO, Tuyªn bè chung ®· nªu luËn

®iÓm vÒ viÖc nh÷ng kÎ ph¹m téi trong c¸c ho¹t ®éng mang tÝnh khñng bè, li khai vµ cùc ®oan ph¶i bÞ trõng ph¹t, tõ

®ã c¸c thµnh viªn cam kÕt sÏ “kh«ng cho phÐp nh÷ng c¸ nh©n bÞ buéc téi hoÆc

®ang bÞ t×nh nghi tham gia thùc hiÖn nh÷ng ho¹t ®éng nãi trªn ®−îc c− tró t¹i l·nh thæ n−íc m×nh”, ®ång thêi l−u ý cÇn lo¹i trõ kh¶ n¨ng ®Ó c¸c n−íc ph−¬ng T©y tham gia gi¶i quyÕt nh÷ng khñng ho¶ng n¶y sinh t¹i c¸c n−íc thµnh viªn SCO. Trong tuyªn bè chung cßn cã mét luËn ®iÓm ®−îc coi lµ “c©u tr¶ lêi chung”

®èi víi Mü vµ ph−¬ng T©y, r»ng: “Nh÷ng m« h×nh ph¸t triÓn x· héi cô thÓ kh«ng thÓ lµ vËt xuÊt khÈu. CÇn ph¶i ®¶m b¶o

®Çy ®ñ quyÒn cña mçi d©n téc lùa chän con ®−êng ph¸t triÓn cña riªng m×nh”.₍₄₎ Quan ®iÓm ®−îc ®−a ra nh»m b¸c bá xu h−íng ®éc quyÒn vµ ©m m−u khèng chÕ trong c¸c c«ng viÖc quèc tÕ cña Mü.

Cïng víi sù tr−ëng thµnh, SCO ngµy cµng kh¼ng ®Þnh ®−îc vai trß cña nã trong viÖc ®em l¹i nh÷ng lîi Ých chiÕn l−îc to lín cho c¸c thµnh viªn. Bªn c¹nh

chøc n¨ng lµ mét c¬ cÊu an ninh ë Trung

¸, hîp t¸c kinh tÕ trong SCO ngµy cµng ph¸t triÓn. XÐt mét c¸ch tæng thÓ, SCO ngµy cµng trë thµnh mét trë ng¹i lín cho chiÕn l−îc toµn cÇu cña Mü. §Æc biÖt sù kÕt nèi ngµy cµng chÆt chÏ cña Nga vµ Trung Quèc trong SCO ®ang kh«ng ngõng n©ng cao vÞ thÕ cña tæ chøc nµy.

2. Quan hÖ Trung - Nga trong Tæ chøc Hîp t¸c Th−îng H¶i (SCO)

ë Trung ¸, Nga vµ Trung Quèc cïng cã nh÷ng lîi Ých chung, v× vËy trong

®iÒu kiÖn Mü ®ang t×m c¸ch t¹o ¶nh h−ëng chñ ®¹o ë khu vùc nµy th× Nga vµ Trung Quèc cµng cÇn ®Èy m¹nh quan hÖ hîp t¸c h¬n n÷a, ®Æc biÖt trong khu«n khæ SCO. C¶ Nga vµ Trung Quèc ®Òu coi Trung ¸ nh− s©n sau sèng cßn cña m×nh, lµ khu vùc xoa dÞu nh÷ng xung ®ét quan träng, lµ l¸ ch¾n an ninh kh«ng thÓ thiÕu, kh«ng thÓ chÊp nhËn vai trß chi phèi cña Mü vµ ph−¬ng T©y, ®©y lµ mét

®éng c¬ cèt lâi ®Ó thóc ®Èy hîp t¸c Trung - Nga trong tæ chøc.

Mèc son lÞch sö trong quan hÖ Trung- Nga ®−îc ®¸nh dÊu b»ng sù kiÖn ngµy 16-7-2001 t¹i Matxc¬va, Trung Quèc vµ Nga ®· kÝ “HiÖp ®Þnh Hîp t¸c h÷u nghÞ l¸ng giÒng th©n thiÖn”, thÓ hiÖn quan hÖ h÷u nghÞ gi÷a hai n−íc, kh«ng bao giê thï ®Þch nhau, ®ång thêi ph¸t triÓn quan hÖ hîp t¸c toµn diÖn vµ kh«ng liªn kÕt, chÊm døt 20 n¨m kh«ng cã HiÖp −íc h÷u nghÞ, t¹o nªn mét nÊc thang míi, ®Æt nÒn mãng cho mèi quan hÖ chiÕn l−îc cña hai n−íc. Ngay sau ®ã, hai n−íc ®·

thùc hiÖn th¸o gì nh÷ng khã kh¨n ®Ó ho¹ch ®Þnh l¹i ®−êng biªn giíi, hiÖp ®Þnh vÒ vÊn ®Ò biªn giíi ®· ®−îc kÝ kÕt. §©y lµ kÕt qu¶ kh¼ng ®Þnh thiÖn chÝ hîp t¸c cao cña hai bªn. Nga vµ Trung Quèc ®· gi¶i

(5)

quyÕt ®−îc vÊn ®Ò lín mµ lÞch sö ®Ó l¹i, chÊm døt vÊn ®Ò c¨ng th¼ng trong suèt mét thêi gian dµi, t¹o c¬ së æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn cho quan hÖ Trung-Nga.

Tõ sau nÒn mãng ®ã, Nga vµ Trung Quèc lu«n chñ ®éng ®Èy m¹nh quan hÖ hîp t¸c trªn mäi lÜnh vùc. Sau §¹i héi XVI §CS Trung Quèc, thÕ hÖ l·nh ®¹o míi cña Trung Quèc tiÕp tôc ®Èy m¹nh quan hÖ chiÕn l−îc víi Nga. Trong khu«n khæ cuéc gÆp cÊp cao Nga –Trung lÇn thø 10, Tæng thèng Nga V.Putin vµ Tæng BÝ th− §CS Trung Quèc Hå CÈm

§µo ®· nhÊn m¹nh: “§Èy m¹nh chiÒu s©u trong quan hÖ Trung - Nga”. N¨m 2003 lµ n¨m ®Ó l¹i nhiÒu nh÷ng dÊu Ên h»n s©u vÒ diÔn biÕn phøc t¹p cña thÕ giíi. §©y lµ n¨m sù cùc ®oan trong chÝnh s¸ch cña Mü ®¹t ®Õn ®Ønh cao sau chiÕn tranh l¹nh. Thùc tÕ ®ã ®· ®Æt thÕ giíi nãi chung, Trung Quèc vµ Nga nãi riªng tr−íc nh÷ng th¸ch thøc lín, v× vËy mèi quan hÖ ®èi t¸c chiÕn l−îc Trung-Nga

®−îc kÕt nèi s©u réng h¬n.

Tõ ngµy 26-5 ®Õn ngµy 01-6-2003, Tæng BÝ th− §¶ng Céng s¶n, Chñ tÞch n−íc Céng hoµ nh©n d©n Trung Hoa Hå CÈm §µo ®· sang th¨m Nga. §©y lµ chuyÕn th¨m n−íc ngoµi ®Çu tiªn cña nhiÖm k× chÝnh quyÒn míi Trung Quèc,

®iÒu ®ã thÓ hiÖn râ tÇm cao cña mèi quan hÖ nµy. Trong cuéc gÆp lÞch sö Êy, Tæng thèng Nga V. Putin ®· nhËn ®Þnh:

“Quan hÖ Trung-Nga ®· ®¹t tíi møc cao nhÊt ch−a tõng cã’’⁽¹⁰⁾, hai n−íc tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh mèi quan hÖ song ph−¬ng thiªng liªng, tiÕp tôc kÝ kÕt nh÷ng hîp

®ång vÒ vò khÝ, HiÖp −íc n¨ng l−îng chiÕn l−îc, nhÊn m¹nh quan hÖ hîp t¸c chÝnh trÞ vµ nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña mèi quan hÖ chiÕn l−îc Trung-Nga trong hoµn c¶nh hiÖn nay. Bªn c¹nh viÖc

®Èy m¹nh hîp t¸c vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, n¨ng l−îng, c¶ Nga vµ Trung Quèc ®Òu

®Æt −u tiªn hµng ®Çu cho hîp t¸c an ninh, quèc phßng gi÷a hai n−íc. Trong n¨m 2003, Tæ chøc Hîp t¸c Th−îng H¶i

®· lÇn l−ît tiÕn hµnh 3 Héi nghÞ: Héi nghÞ th−îng ®Ønh, Héi nghÞ cÊp ngo¹i tr−ëng vµ Héi nghÞ cÊp thø tr−ëng, qua

®ã tiÕp tôc më réng ch−¬ng tr×nh hµnh

®éng cña SCO, hîp t¸c Trung-Nga trong khu«n khæ SCO tiÕp tôc ®−îc t¨ng c−êng.

B−íc sang n¨m 2004, nh÷ng biÕn

®éng trªn thÕ giíi vÉn kh«ng ngõng t¨ng lªn. Mü tiÕp tôc ®Èy m¹nh chèng khñng bè ë Nam ¸ vµ §«ng Nam ¸, ph¸t triÓn lùc l−îng qu©n sù ë eo biÓn §µi Loan, tiÕn hµnh “cuéc c¸ch m¹ng nhung”,

“c¸ch m¹ng mÇu da cam” ë Grudia cuèi n¨m 2003, ë Ucraina cuèi n¨m 2004, th¸ng 3-2004 NATO ®· kÕt n¹p thªm 7 thµnh viªn míi (lµ nh÷ng n−íc XHCN cò vèn th©n víi Nga) ...TÊt c¶ vÉn nh»m vµo Nga vµ Trung Quèc, thËm chÝ khi Mü ®· triÓn khai nh÷ng ho¹t ®éng qu©n sù s¸t c¹nh Nga th× nguy c¬ cä s¸t, xung

®ét gi÷a Nga vµ Mü sÏ cã thÓ nãng lªn bÊt cø lóc nµo. Nh÷ng bÊt æn ®ã l¹i tiÕp tôc ®Èy quan hÖ chiÕn l−îc Trung-Nga ph¸t triÓn ®i lªn. Khi V. Putin b−íc vµo nhiÖm k× Tæng thèng thø 2 ®· ®Ò cao h¬n n÷a viÖc lÊy l¹i vÞ thÕ cña Nga vµ h¹n chÕ vai trß cña Mü ë Trung ¸, v× vËy viÖc

®Èy m¹nh quan hÖ chiÕn l−îc víi Trung Quèc cµng cã mét vÞ trÝ quan träng h¬n bao giê hÕt.

VÉn th«ng qua diÔn ®µn ®a ph−¬ng cña SCO, t¹i Héi nghÞ th−îng ®Ønh th¸ng 6-2004, l·nh ®¹o hai n−íc Trung- Nga ®· ra tuyªn bè chung , trong ®ã nhÊn m¹nh cam kÕt vÒ t¨ng c−êng nç lùc nh»m ®¶m b¶o hoµ b×nh khu vùc vµ

(6)

44

thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ. TiÕp ®ã, ngµy 14-10-2004 trong cuéc gÆp cÊp cao t¹i B¾c Kinh, Tæng thèng Nga V. Putin vµ Chñ tÞch Trung Quèc Hå CÈm §µo ®·

kÝ v¨n kiÖn kÕ ho¹ch hµnh ®éng trong giai ®o¹n 2005-2008, hai bªn cam kÕt tiÕp tôc duy tr× ë møc ®é hîp t¸c cao.⁽¹⁰⁾ Sau c¸c cuéc “c¸ch m¹ng mµu s¾c” ë Trung ¸, Mü ngµy cµng can thiÖp s©u h¬n vµo c«ng viÖc néi bé cña nhiÒu quèc gia thuéc SCO, v× vËy Trung Quèc vµ Nga cµng xiÕt chÆt mèi quan hÖ trong qu¸ tr×nh ®Èy m¹nh cñng cè vµ ph¸t triÓn tæ chøc nµy.

Tr−íc xu h−íng ph¸t triÓn cña SCO vµ quan hÖ Trung –Nga, Mü ®· ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch ®èi víi c¸c n−íc SNG vµ Trung ¸. Tõ nhiÖm kú thø 2 cña Tæng thèng Mü G.W.Bush, Mü ®· ¸p dông chÝnh s¸ch “d©n chñ” ®Ó thùc hiÖn nh÷ng m−u toan ë Trung ¸, khiÕn cho khu vùc ®ang gia t¨ng t×nh tr¹ng mÊt æn ®Þnh vµ nh÷ng phøc t¹p khã l−êng.

Mü ®· lîi dông thêi ®iÓm bÇu cö, chuyÓn giao thÕ hÖ cÇm quyÒn ®Ó ñng hé c¸c phe

®èi lËp, c«ng khai can thiÖp vµo néi bé cña c¸c n−íc Trung ¸, khoÐt s©u nh÷ng m©u thuÉn x· héi nh− vÊn ®Ò d©n téc, t«n gi¸o, ®Æt c¸c n−íc nµy tr−íc nguy c¬

“cuéc c¸ch m¹ng mµu s¾c”...®e do¹ ®Õn sù æn ®Þnh cña khu vùc. Thùc tÕ nµy cµng khiÕn cho c¸c n−íc SCO n©ng cao c¶nh gi¸c vµ liªn kÕt s©u réng h¬n n÷a.

Tr−íc Héi nghÞ Th−îng ®Ønh cña SCO, ë Kadaktan n¨m 2005 ®· diÔn ra cuéc gÆp l·nh ®¹o cÊp cao Trung-Nga, hai bªn ®· ra tuyªn bè chung vÒ “trËt tù thÕ giíi míi trong thÕ kû XXI”. Tuyªn bè nµy lµ mét ®ßn tÊn c«ng chÝnh trÞ vµo kh¸i niÖm “liªn minh tù do” ®ang ®−îc Mü x©y dùng. §Æc biÖt, trong viÖc ®¶ ph¸

lËp tr−êng hai mÆt cña chÝnh phñ Mü

vÒ chñ nghÜa khñng bè, d©n chñ, phæ biÕn vò khÝ huû diÖt... Trung Quèc vµ Nga ®· ®Èy m¹nh lªn ¸n “sù ®éc quyÒn hoÆc chi phèi c¸c vÊn ®Ò quèc tÕ ” cña Mü vµ kh¼ng ®Þnh “mäi n−íc ®Òu ®−îc

®¶m b¶o lùa chän con ®−êng riªng, phï hîp víi thùc tÕ quèc gia cña m×nh”. Còng trong cuéc gÆp nµy, Tæng thèng Nga V.

Putin ®· kªu gäi chèng l¹i nh÷ng ©m m−u thay ®æi chÕ ®é t¹i c¸c n−íc Trung

¸ vµ ph¶i thµnh lËp trong khu«n khæ SCO mét c¬ chÕ trî gióp lÉn nhau.₍₂₎ C¬

chÕ nµy sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho Nga cã thÓ tiÕn hµnh nh÷ng chiÕn dÞch ®Æc biÖt trªn l·nh thæ c¸c n−íc Céng hoµ thuéc Liªn X« tr−íc ®©y, Trung Quèc ®· ñng hé Nga tr−íc ý t−ëng nµy, thÓ hiÖn thiÖn chÝ n©ng cao quan hÖ hîp t¸c Trung-Nga.

Víi c−¬ng vÞ lµ trô cét cña SCO, sù hîp t¸c chÆt chÏ gi÷a Nga vµ Trung Quèc trªn lÜnh vùc th−¬ng m¹i trong nh÷ng n¨m qua ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ hai n−íc nãi riªng vµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña khu vùc nãi chung. NhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, khi sù giao l−u kinh tÕ Trung - Nga ®·

®−îc më réng sang c¸c n−íc quan s¸t viªn: M«ng Cæ, Ên §é, Pakixtan vµ Iran, t¹o thµnh mét thÞ tr−êng réng lín víi 3 tØ d©n. Quan hÖ kinh tÕ Trung - Nga nãi riªng vµ víi c¸c thµnh viªn nãi chung

®ang ngµy cµng ®i vµo thùc tÕ. Sù hîp t¸c nµy ®ang ph¸t triÓn nh− mét m¹ch ch¶y ngÇm, nã sÏ mang tÝnh ®ét ph¸

chiÕn l−îc ®−a ®Õn b−íc ngoÆt lÞch sö trong t−¬ng lai.

Sù hîp t¸c ngµy cµng chÆt chÏ cña Nga vµ Trung Quèc th«ng qua SCO cïng víi sù lín m¹nh cña tæ chøc nµy trong nh÷ng n¨m qua ®· t¹o nªn nh÷ng th¸ch thøc ®Þa vÞ cña Mü ë Trung ¸, g¹t dÇn

¶nh h−ëng cña Mü khái khu vùc, lµm

(7)

thay ®æi c¸n c©n quyÒn lùc vµ kh«ng ngõng t¨ng c−êng søc m¹nh cña ®èi t¸c Trung- Nga trong cuéc tranh giµnh ¶nh h−ëng t¹i Trung ¸.

Trong khi Mü ®ang ra søc ®Èy m¹nh phong trµo “d©n chñ” vµ biÕn chÝnh phñ çc n−íc ë Trung ¸ thµnh çc chÝnh phñ th©n Mü khiÕn cho c¶ Nga vµ Trung Quèc lo ng¹i, th× n−íc cê cña Nga vµ Trung Quèc lµ cñng cè Tæ chøc Hîp t¸c Th−îng H¶i (SCO), khuyÕn khÝch çc n−íc SCO hµnh ®éng ®a ph−¬ng ®Ó ng¨n chÆn ¶nh h−ëng cña Mü ë khu vùc nµy.

Héi nghÞ th−îng ®Ønh SCO t¹i Kadaktan

®· ®¸nh dÊu nh÷ng thay ®æi c¨n b¶n vÒ t− t−ëng cña c¸c n−íc Trung ¸ vµ lµ b»ng chøng cho thÊy Nga vµ Trung Quèc ®ang quyÕt t©m n©ng cao sù phèi hîp ®Ó b¶o vÖ lîi Ých cña hä trªn bµn cê chiÕn l−îc nµy. Trong Héi nghÞ c¸c n−íc thµnh viªn SCO ®· tuyªn bè Mü ph¶i

®−a ra thêi gian ®ån tró cô thÓ t¹i c¸c c¨n cø qu©n sù mµ Mü ®· thiÕt lËp ë mét sè n−íc Trung ¸ trong cuéc chiÕn Apganixtan.⁽²⁾

Cïng víi nh÷ng ho¹t ®éng trªn, mét sù kiÖn næi bËt trong quan hÖ Trung- Nga n¨m 2005 ®· ®−îc c¶ thÕ giíi chó ý lµ cuéc tËp trËn chung qui m« lín mang tªn “Sø mÖnh hoµ b×nh 2005” ®−îc diÔn ra tõ ngµy 18 ®Õn ngµy 25-8-2005 t¹i Vla®iv«xtèc cña Nga vµ b¸n ®¶o Liªu

§«ng cña Trung Quèc. §©y lµ cuéc tËp trËn chung cã qui m« lín nhÊt trong lÞch sö quan hÖ Trung-Nga nh»m thóc ®Èy quan hÖ hîp t¸c hai n−íc, nhÊt lµ trong lÜnh vùc quèc phßng, an ninh. Sù kiÖn nµy cã ý nghÜa chiÕn l−îc quan träng, võa lµ cuéc tËp d−ît kh¶ n¨ng phèi hîp chèng chñ nghÜa khñng bè, chñ nghÜa cùc ®oan, chñ nghÜa li khai, võa th«ng qua ®ã ®−a quan hÖ Trung-Nga lªn mét

tÇm cao míi vµ ®i vµo thùc chÊt, kh¼ng

®Þnh ®é tin t−ëng vµ s½n sµng phèi hîp hµnh ®éng ®Ó ®èi phã víi nh÷ng “mèi lo ng¹i chung”. Tuy ®©y lµ cuéc diÔn tËp song ph−¬ng, nh−ng do hai n−íc gi÷ vai trß chñ chèt trong SCO nªn cuéc tËp trËn chung nµy thùc chÊt lµm “®èi träng”

víi c¸c cuéc diÔn tËp cña Mü trong khu vùc Trung ¸.

Ngay sau ®ã, th¸ng 11-2005 t¹i diÔn

®µn an ninh quèc phßng trong khu«n khæ SCO kÐo dµi 10 ngµy ë B¾c Kinh, l·nh ®¹o quèc phßng c¸c n−íc ®· th¶o luËn vµ trao ®æi s©u réng vÒ nh÷ng vÊn

®Ò quèc tÕ vµ khu vùc liªn quan ®Õn an ninh, hîp t¸c chèng khñng bè, vai trß vµ ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn cña SCO trong t−¬ng lai. §Æc biÖt, mét lo¹t c¸c n−íc Trung ¸ ®· yªu cÇu Mü rót khái c¸c c¨n cø qu©n sù trong khu vùc, trong ®ã ®iÓn h×nh lµ Ud¬bªkixtan – vèn lµ ®ång minh cña Mü sau sù kiÖn 11-9-2001. Ngµy 23- 11-2005 Ud¬bªkixtan ®· tuyªn bè yªu cÇu Mü rót qu©n khái n−íc m×nh, kh«ng

®−îc phÐp sö dông l·nh thæ vµ kh«ng phËn ®Ó thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng “g×n gi÷

hoµ b×nh” ë Apganixtan. Sù kiÖn nµy lµ mét ®ßn gi¸ng vµo ©m m−u chiÕn l−îc cña Mü ë Trung ¸, lµm cho nh÷ng tÝnh to¸n cña Mü ë Trung ¸ ®i vµo ngâ côt vµ c¸n c©n quyÒn lùc ë Trung ¸ ®ang chuyÓn sang chiÒu h−íng kh«ng cã lîi cho Mü. Thùc tÕ nµy ®· chøng minh cho thµnh c«ng cña Nga vµ Trung Quèc ë Trung ¸.

HiÖn nay Nga vµ Trung Quèc ®ang ph¶n ®èi kÞch liÖt viÖc Mü bÊt chÊp tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña c¸c n−íc cã chñ quyÒn ®Ó ¸p ®Æt lªn nh÷ng n−íc nµy nh÷ng h×nh mÉu xa l¹ vÒ hÖ thèng chÝnh trÞ –x· héi. Sù h−ëng øng cña c¸c n−íc Trung ¸ víi Nga vµ Trung Quèc vÒ quan

(8)

46

®iÓm nµy cµng thóc ®Èy mèi quan hÖ Trung - Nga trong khu«n khæ SCO ngµy cµng ph¸t triÓn.

Nh− vËy, sau 5 n¨m thµnh lËp vµ ph¸t triÓn, SCO ngµy cµng kh¼ng ®Þnh

®−îc vÞ trÝ cña m×nh ®èi víi khu vùc vµ quèc tÕ. HiÖn nay, tæ chøc nµy ®· thùc sù trë thµnh s©n ch¬i, thµnh bµn cê ®Çy kÞch tÝnh vµ lÝ thó, trong ®ã Nga vµ Trung Quèc ®ang sö dông nh÷ng con bµi chiÕn l−îc ®Ó t¹o thµnh ®èi träng víi Mü, g¹t dÇn Mü khái “khu vùc s©n sau sèng cßn” cña m×nh, ®Èy chiÕn l−îc cña Mü ë Trung ¸ ®i vµo ngâ côt. MÆc dï Nga vµ Trung Quèc còng kh«ng hoµn toµn thuËn lîi trong qu¸ tr×nh t¨ng c−êng

¶nh h−ëng t¹i khu vùc nµy, v× mét sè n−íc Trung ¸ vÉn coi träng quan hÖ víi Mü. Nh−ng cã thÓ nãi, tõ nhãm Th−îng H¶i 5 ®Õn Tæ chøc Hîp t¸c Th−îng H¶i 6 víi tiÒm lùc vµ xu h−íng ph¸t triÓn cña hai n−íc thµnh viªn chñ chèt Nga vµ Trung Quèc, th× SCO ®ang trë thµnh mét tæ chøc cã nhiÒu triÓn väng, nã ®−îc coi lµ mét s©n ch¬i míi ®Ó c¸c n−íc Trung ¸ cïng tham gia.

Tµi liÖu tham kh¶o

1.http://Vietnamnet.vn/thegioi/binhluan/2 005/07/470772 / Hîp t¸c Trung- Mü trong m¾t ng−êi Nga

2.http://Vietnamnet.vn/thegioi/binhluan/2 005/10/499932/ Khi th−¬ng m¹i trë thµnh vò khÝ chÝnh trÞ.

4. Samir Amin vµ Francoi Houtars: Toµn cÇu ho¸ c¸c cuéc ph¶n kh¸ng - HiÖn tr¹ng c¸c cuéc ®Êu tranh 2002 (STK), Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi, 2004.

5. James R.Millar, Normalization of the Russian Economy: Ostacles and Opportunities for Refom and Sustainable, NBR ANALYIS, vol.13, No.2, April 2002.

7. Ph¹m Cao Phong, ChÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña Trung Quèc ®èi víi c¸c n−íc lín trong nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI, Th«ng tin t− liÖu chuyªn ®Ò, Häc viÖn chÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh, sè 3-2004.

8. Robert Legrold, “Russia’s foreign policy”, Foreign affairn, Vol 80, N.5, Sept/Oct, 2001,

9. TTXVN: Quan hÖ Nga – Mü nh÷ng tiÒm n¨ng h¹n chÕ vµ tiÒm tµng, Tµi liÖu tham kh¶o ®Æc biÖt, th¸ng 3-2005.

10. TTXVN: “Quan hệ chiến lược Trung- Mỹ-Nga”, Tµi liÖu tham kh¶o ®Æc biÖt , th¸ng 6-2005.

11. TTXVN: “Quan hệ chiến lược Trung- Nga: Hiện trạng vµ tương lai”. Tµi liệu tham kh¶o ®Æc biÖt, th¸ng 11-2004.

12. TTXVN: “Nh©n tố chủ yếu ảnh hưởng đến m«i trường an ninh xung quanh Trung Quốc”, Tµi liÖu tham kh¶o ®Æc biÖt, th¸ng 5- 2005.

13. TTXVN: “Đặc điểm quan hệ Trung Quốc với c¸c nước đang ph¸t triển đầu thế kỷ XXI”, Tµi liÖu tham kh¶o ®Æc biÖt, th¸ng 11-2005.

®Æc biÖt, th¸ng 4-2005.

15. TTXVN: Ngo¹i tr−ëng Nga nãi vÒ quan hÖ Nga – Trung”, Tµi liÖu tham kh¶o

®Æc biÖt, th¸ng 10-2004

16.T«n TriÕt, “ChiÕn l−îc ngo¹i giao míi – Hoµ b×nh trçi dËy- cña Trung Quèc”, T¹p chÝ Economics and Polotics, sè 12-2003