Nhiều loài sinh vật sống chủ yếu nơi quang đãng có nhiều ánh nflng, nh√ng ng√ợc l◊i có loài chỉ sống trong bóng râm. Khi chuyển những sinh vật đang sống trong bóng râm ra sống nơi có c√ờng độ chiếu sáng cao hơn (hoặc ng√ợc l◊i) th˘ khả năng sống của chúng b˚ giảm, nhiều khi không thể sống đ√ợc. Vậy nhân tố sinh thái ánh sáng có ảnh h√ởng nh√ thế nào đến sinh vật ?
I - ả nh h√ởng của ánh sáng lên đời sống thực vật
ánh sáng có ảnh h√ởng tới h˘nh thái và ho◊t động sinh l˙ của cây. Cây có t˙nh h√ớng sáng. Những cây mọc trong rừng có thân cao, th⁄ng ; cành chỉ tập trung ở phần ngọn cây, các cành cây ph˙a d√ới sớm b˚ rụng. Đó là do có hiện t√ợng tỉa cành tự nhiên.
Cây mọc ngoài sáng th√ờng thấp và tán rộng. ánh sáng còn ảnh h√ởng tới h˘nh thái của lá cây.
tThảo luận trong nhóm và so sánh theo mẫu sau : H˘nh 42.1. T˙nh h√ớng
sáng của cây trồng trong chậu, để bên cửa sổ
H˘nh 42.2. R ừng thông. Cây thông mọc xen nhau trong rừng (a) và cây thông mọc riêng rẽ nơi quang đãng (b)
Bảng 42.1. ảnh h√ởng của ánh sáng tới h˘nh thái và sinh l˙ của cây
(*Các em có thể đ√a thêm những đặc điểm khác)
−Thực vật đ√ợc chia thành hai nhóm khác nhau tuỳ theo khả năng th˙ch nghi của chúng với các điều kiện chiếu sáng của môi tr√ờng :
+Nhóm cây √a sáng : bao gồm những cây sống nơi quang đãng.
+ Nhóm cây √a bóng : bao gồm những cây sống nơi có ánh sáng yếu, ánh sáng tán x◊ nh√ cây sống d√ới tán của cây khác, cây trồng làm cảnh đặt ở trong nhà...
− ánh sáng ảnh h√ởng nhiều tới ho◊t động sinh l˙ của thực vật nh√ ho◊t động quang hợp, hô hấp... và khả năng hút n√ớc của cây.
II - ả nh h√ởng của ánh sáng lên đời sống động vật
Có th˙ nghiệm nh√ sau : Vào đêm có trăng sáng, t˘m một tổ kiến và quan sát kiến bò trên đ√ờng mòn nhờ ánh sáng mặt trăng. Đặt trên đ√ờng đi của kiến một chiếc g√ơng nhỏ để phản chiếu ánh sáng, sau đó theo dõi h√ớng bò của kiến. Có 3 khả năng có thể xảy ra :
+ Kiến sẽ tiếp tục bò theo h√ớng cũ.
+ Kiến sẽ bò theo nhiều h√ớng khác nhau.
+ Kiến sẽ đi theo h√ớng ánh sáng do g√ơng phản chiếu.
tEm chọn khả năng nào trong 3 khả năng trên ? Điều đó chứng tỏ ánh sáng ảnh h√ởng tới động vật nh√ thế nào ?
Những đặc điểm của cây
Khi cây sống nơi quang đãng
Khi cây sống trong bóng râm, d√ới tán cây khác, trong nhà...
Đặc điểm h˘nh thái : - Lá
- Thân - ... *
Đặc điểm sinh l˙ : - Quang hợp - Thoát hơi n√ớc - ... *
−Nhờ có khả năng trên mà động vật có thể đi rất xa nơi ở : Ong có thể bay cách xa tổ hàng chục kilômet để kiếm mật hoa và nhiều loài chim di c√ có thể bay đ√ợc hàng ngh˘n kilômet đến nơi ấm áp để tránh mùa đông giá l◊nh.
−ánh sáng ảnh h√ởng tới đời sống của nhiều loài động vật :
+ Nh˚p điệu chiếu sáng ngày và đêm ảnh h√ởng tới ho◊t động của nhiều loài động vật.
V˙ dụ ở chim : Chim b˘m b˚p và gà cỏ sống trong rừng th√ờng đi ăn tr√ớc lúc Mặt Trời mọc, trong khi chim ch˙ch choè, chào mào, kh√ớu là những chim ăn sâu bọ th√ờng đi ăn vào lúc Mặt Trời mọc. Những loài chim nh√ v◊c, diệc, sếu... và nhất là cú mèo hay t˘m kiếm thức ăn vào ban đêm.
V˙ dụ ở thú : Có nhiều loài thú ho◊t động vào ban ngày nh√ trâu, bò, dê, cừu..., nh√ng cũng có thú ho◊t động nhiều vào ban đêm nh√ chồn, cáo, sóc...
+ Mùa xuân và mùa hè có ngày dài hơn ngày mùa đông, đó cũng là mùa sinh sản của nhiều loài chim.
+ Mùa xuân, vào những ngày thiếu sáng, cá chp cũng có thể đẻ trứng vào thời gian sớm hơn trong mùa nếu c√ờng độ chiếu sáng đ√ợc tăng c√ờng.
−Ng√ời ta chia động vật thành hai nhóm th˙ch nghi với các điều kiện chiếu sáng khác nhau :
+Nhóm động vật √a sáng : gồm những động vật ho◊t động ban ngày.
+ Nhóm động vật √a tối : gồm những động vật ho◊t động vào ban đêm, sống trong hang, trong đất, hay ở vùng n√ớc sâu nh√ đáy biển.
ẫnh sáng ảnh h√ởng tới đời sống thực vật, làm thay đổi những đặc điểm h˘nh thái, sinh l˙ của thực vật. Mỗi lo◊i cây th˙ch nghi với điều kiện chiếu sáng khác nhau. Có nhóm cây √a sáng và nhóm cây
√a bóng.
ẫnh sáng ảnh h√ởng tới đời sống động vật, t◊o điều kiện cho động vật nhận biết các vật và đ˚nh h√ớng di chuyển trong không gian. ẫnh sáng là nhân tố ảnh h√ởng tới ho◊t động, khả năng sinh tr√ởng và sinh sản của động vật. Có nhóm động vật √a sáng và nhóm động vật
√a tối.
1. Nêu sự khác nhau giữa thực vật √a sáng và √a bóng.
2. Hãy điền tiếp vào bảng 42.2 :
Bảng 42.2. Các đặc điểm h˘nh thái của cây √a sáng và √a bóng
(* Các em điền thêm nhiều cây khác)
3. Dựa vào các câu hỏi gợi ˝ d√ới đây, hãy giải th˙ch v˘ sao các cành ph˙a d√ới của cây sống trong rừng l◊i sớm b˚ rụng :
− ánh sáng mặt trời chiếu vào cành cây ph˙a trên và cành cây ph˙a d√ới khác nhau nh√ thế nào ?
−Khi lá cây b˚ thiếu ánh sáng th˘ khả năng quang hợp của lá cây b˚ ảnh h√ởng nh√ thế nào ?
4. ánh sáng có ảnh h√ởng tới động vật nh√ thế nào ?
T√ thế nằm tránh nflng của thằn lằn bóng đuôi dài nh√ thế nào ?
H˘nh 42.3. Thằn lằn phơi nflng vào các thời điểm khác nhau trong ngày
Tên cây Đặc điểm Nhóm cây
B◊ch đàn Thân cao, lá nhỏ xếp xiên, màu lá
nh◊t, cây mọc nơi quang đãng. √a sáng Lá lốt
Cây nhỏ, lá to xếp ngang, màu lá sẫm, cây mọc d√ới tán cây to nơi có ánh sáng yếu.
√a bóng ...*
Vào buổi tr√a và đầu giờ chiều : Thằn lằn nằm theo h√ớng tránh bớt ánh nflng chiếu vào cơ thể Vào chiều tối và sáng sớm :
Thằn lằn phơi nflng, bề mặt cơ thể hấp thu nhiều năng l√ợng ánh sáng mặt trời