MAI KHÁNH VÂN
HOÀN THIỆN HỆ THỐNG CHỈ TIÊU PHÂN TÍCH TÀI CHÍNH CHO CÁC CÔNG TY XÂY DỰNG NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM
LUẬN ÁN TIẾN SỸ KINH TẾ
Hà Nội, tháng 03 năm 2016
Tôi xin cam đoan luận án này là kết quả của sự làm việc nghiêm túc, nỗ lực nghiên cứu, phân tích của riêng bản thân tôi. Mọi thông tin và số liệu trong luận án này đều trung thực và có trích dẫn nguồn gốc rõ ràng
TÁC GIẢ LUẬN ÁN
MAI KHÁNH VÂN
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT... 2 DANH MỤC BẢNG BIỂU SƠ ĐỒ ... 3 MỞ ĐẦU ... 6 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HỆ THỐNG CHỈ TIÊU PHÂN TÍCH TÀI CHÍNH TRONG CÁC CÔNG TY NIÊM YẾT ... 24 1.1. Bản chất, vai trò của hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính ... 24 1.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính của các công ty niêm yết ... 29 1.3. Hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính của các công ty niêm yết ... 32 Kết luận chương 1 ... 56 Chương 2: THỰC TRẠNG HỆ THỐNG CHỈ TIÊU PHÂN TÍCH TÀI CHÍNH TRONG CÁC CÔNG TY XÂY DỰNG NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM ... 57 2.1. Tổng quan về các công ty xây dựng niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam ... 57 2.2. Thực trạng hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính trong công ty xây dựng niêm yết trên thị trườngchứng khoán Việt Nam ... 65 2.3. Đánh giá khái quát thực trạng hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính trong công ty xây dựng niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam ... 96 2.4. Nguyên nhân của những hạn chế ... 100 Kết luận chương 2 ... 102 Chương 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HỆ THỐNG CHỈ TIÊU PHÂN TÍCH TÀI CHÍNH TRONG CÔNG TY XÂY DỰNG NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM ... 103 3.1.Định hướng phát triển ngành xây dựng trong thời gian tới : ... 103 3.2. Giải pháp hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính trong công ty cổ phần niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam ... 105 3.3. Điều kiện để thực hiện các giải pháp hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính trong công ty xây dựng niêm yết trên TTCK Việt Nam ... 127 Kết luận chương 3 ... 138 KẾT LUẬN CHUNG ... 139 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NCKH LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN CỦA NCS ... 140 TÀI LIỆU THAM KHẢO ... 141 PHỤ LỤC LUẬN ÁN
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
STT Chữ viết tắt Ý nghĩa
1 BCTC Báo cáo tài chính
2 CP Cổ phần
3 CTCP Công ty cổ phần
4 KNTT Khả năng thanh toán
5 LN Lợi nhuận
6 LNST Lợi nhuận sau thuế
7 PTTC Phân tích tài chính
8 ROA Tỷ suất sinh lời của tài sản
9 ROE Tỷ suất sinh lời của vốn chủ sở hữu
13 ROS Tỷ suất sinh lời trên doanh thu
10 SXKD Sản xuất kinh doanh
12 TSCĐ Tàisảncốđịnh
11 TSDH Tài sản dài hạn
14 TSNH Tài sản ngắn hạn
15 TTCK Thị trường chứng khoán
16 UBCKNN Ủy ban chứng khoán Nhà nước
18 VCĐ Vốn cố định
19 VCSH Vốn chủ sở hữu
17 VKD Vốn kinh doanh
20 VLĐ Vốn lưu động
21 XDCB Xây dựng cơ bản
22 XDCBDD Xây dựng cơ bản dở dang
DANH MỤC BẢNG BIỂU SƠ ĐỒ
Bảng 2.1 : Một số chỉ tiêu khái quát về cổ phiếu niêm yết ngành xây dựng . 58 Bảng 2.2: Một số chỉ tiêu tài chính bình quân của các công ty xây dựng niêm yết ... 58 Bảng 2.3: Một số chỉ tiêu phân tích tài chính trung bình của các công ty xây dựng niêm yết năm 2014 ... 59 Bảng 2.4: Thống kê số lượng công ty cổ phần xây dựng niêm yết theo thời gian trên thị trường chứng khoán Việt Nam đến tháng 10/2014 ... 61 Biểu đồ 2.1: Phân loại công ty cổ phần xây dựng niêm yếttheo hình thức sở hữu ... 62 Biểu đồ 2.2 : Phân loại công ty cổ phần xây dựng niêm yết theo quy mô vốn điều lệ ... 63 Bảng 2.5 : Hệ thống chỉ tiêu phân tích theo quy định của UBCKNN ... 68 Bảng 2.6: Danh sách công ty xây dựng niêm yết chọn khảo sát có hình thức sở hữu Nhà nước ... 72 Bảng 2.7 : Bảng tổng hợp khảo sát các chỉ tiêu phân tích tài chính các công ty xây dựng niêm yết có hình thức sở hữu Nhà nước đã công bố theo quy định của UBCKNN ... 73 Bảng 2.8 : Danh sách công ty xây dựng niêm yết chọn khảo sát có hình thức sở hữu tư nhân ... 76 Bảng 2.9 : Bảng tổng hợp khảo sát các chỉ tiêu phân tích tài chính các công ty xây dựng niêm yết có hình thức sở hữu tư nhân đã công bố theo quy định của UBCKNN ... 77 Bảng 2.10: Danh sách công ty xây dựng niêm yết chọn khảo sát có vốn điều lệ thực tế trên 120 tỷ đồng ... 80 Bảng 2.11 : Bảng tổng hợp khảo sát các chỉ tiêu phân tích tài chính các công ty xây dựng niêm yết có vốn điều lệ trên 120 tỷ đã công bố theo quy định của UBCKNN ... 81
Bảng 2.12 : Danh sách công ty xây dựng niêm yết chọn khảo sát có vốn điều lệ thực tế dưới 120 tỷ đồng ... 83 Bảng 2.13 : Bảng tổng hợp khảo sát các chỉ tiêu phân tích tài chính các công ty xây dựng niêm yết có vốn điều lệ dưới 120 tỷ đã công bố theo quy định của UBCKNN ... 84 Hình 2.1 : Tỷ trọng từng loại tài sản trong tổng tài sản của Tổng công ty cổ phần XNK và xây dựng Việt Nam (mã VCG) ... 87 Hình 2.2 : Tổng tài sản, doanh thu, Luân chuyển thuần của Công ty cổ phần Sông Đà 10 (mã SDT) ... 88 Hình 2.3: Hệ số khả năng thanh toán bằng tiền của Công ty cổ phần Sông Đà 10 (mã SDT) ... 90 Hình 2.4 : Tỷ suất Giá vốn hàng bán trên Doanh thu thuần của Công ty cổ phần Lilama 5 (mã LO5) ... 91 Hình 2.5: Vòng quay nợ phải thu của Công ty cổ phần Licogi 16 (mã LCG) .... 92 Hình 2.6 : Kỳ thu tiền bình quân của Công ty cổ phần Licogi 16 (mã LCG) ... 92 Hình 2.7 : Tỷ suất sinh lời của Công ty cổ phần đầu tư xây dựng và địa ốc Hòa Bình ( mã HBC) ... 93 Hình 2.8: Lợi nhuận bình quân một cổ phiếu thường đang lưu hành (EPS) của Tổng công ty xây lắp dầu khí Việt Nam ( mã PVX) ... 94 Hình 2.9 : Luân chuyển tiền thuần của Công ty cổ phần xây dựng số 7 (Mã VC7) ... 95 Biểu đồ 3.1: Biểu đồ tốc độ tăng trưởng ngành xây dựng ... 103 Biểu đồ 3.2: Giá trị sản xuất ngành xây dựng năm 2013, 2014 theo giá hiện hành (nghìn tỷ đồng) ... 104 Bảng 3.1: Dự báo tăng trưởng ngành xây dựng (tỷ VNĐ) ... 105 Bảng 3.2 : Hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích cho các công ty xây dựng niêm yết theo quy định của UBCKNN ... 106
Bảng 3.3: Bảng tổng hợp các chỉ tiêu phân tích cơ cấu tài sản của các công ty xây dựng niêm yết ... 108 Bảng 3.4: Bảng tổng hợp các chỉ tiêu phân tích cơ cấu nguồn vốn của công ty xây dựng niêm yết ... 110 Bảng 3.5: Bảng tổng hợp chỉ tiêu phản ánh tình thình tài trợ của các công ty xây dựng niêm yết ... 114 Bảng 3.6: Bảng tổng hợp chỉ tiêu phản ánh tình hình công nợ và khả năng thanh toán của các công ty xây dựng niêm yết ... 115 Bảng 3.7: Bảng tổng hợp chỉ tiêu phân tích KNTT của các công ty xây dựng niêm yết theo công trình ... 117 Bảng 3.8: Bảng tổng hợp các chỉ tiêu phân tích tình hình và kết quả kinh doanh của công ty xây dựng niêm yết ... 118 Bảng 3.9: Bảng tổng hợp các chỉ tiêu phản ánh hiệu suất sử dụng vốn của công ty xây dựng niêm yết ... 119 Bảng 3.10: Bảng tổng hợp chỉ tiêu phân tích khái quát khả năng sinh lợi cho các công ty xây dựng niêm yết ... 120 Bảng 3.11: Bảng tổng hợp chỉ tiêu phản ánh đặc điểm của công ty cổ phần của các công ty xây dựng niêm yết ... 121 Bảng 3.12: Bảng tổng hợp chỉ tiêu phản ánh tình hình lưu chuyển tiền của các công ty xây dựng lien kết ... 122 Bảng 3.13 : Bảng tổng hợp các chỉ tiêu phân tích tốc độ tăng trưởng của các CTCP xây dựng niêm yết ... 123 Bảng 3.14: Bảng tổng hợp các chỉ tiêu giúp nhận diện rủi ro tài chính trong các CTCP xây dựng niêm yết ... 125
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Xây dựng cơ bản là ngành sản xuất vật chất quan trọng mang tính chất công nghiệp nhằm tạo ra cơ sở vật chất kỹ thuật cho nền kinh tế quốc dân.
Một bộ phận lớn của thu nhập quốc dân, của quỹ tích luỹ cùng với vốn đầu tư của nước ngoài được sử dụng trong lĩnh vực xây dựng cơ bản. Tuy nhiên, so với các ngành sản xuất khác, ngành XDCB có những đặc điểm về kinh tế - kỹ thuật riêng biệt, thể hiện rất rõ nét ở sản phẩm xây lắp và quá trình tạo ra sản phẩm của ngành. Do đó :
Thứ nhất, cần có hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính phù hợp với những đặc thù sản xuất kinh doanh riêng của ngành xây dựng
Chính vì ngành XDCB có những đặc điểm về kinh tế - kỹ thuật riêng biệt, thể hiện rất rõ nét ở sản phẩm xây lắp và quá trình tạo ra sản phẩm của ngành, điều này đã chi phối đến công tác kế toán chi phí sản xuất, quản lý tài chính, do đó cũng ảnh hưởng đến việc xây dựng hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính trong các doanh nghiệp xây dựng
Thứ hai, hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính là hết sức cần thiết nhằm phục vụ mục đích minh bạch thông tin và quản trị trong nội bộ các công ty xây dựng niêm yết
Mặc dù đã trải qua hơn 15 năm phát triển, tuy nhiên Thị trường chứng khoán Việt Nam vẫn chưa được công nhận là thị trường phát triển, quy mô thị trường còn rất nhỏ bé. Một trong những lý do quan trọng khiến thị trường chưa thực sự phát triển là bởi thông tin tài chính mà các công ty niêm yết (quy định hiện hành gọi chung là các “tổ chức niêm yết”) công bố thiếu sự minh bạch, chậm và chưa phản ánh đầy đủ, đúng tình hình thực tế diễn ra tại doanh nghiệp. Hơn nữa các chủ thể tham gia thị trường rất đa dạng, bao gồm cả nhà
đầu tư chuyên nghiệp, nhà đầu tư tổ chức và nhà đầu tư nhỏ lẻ, khả năng tiếp cận và phân tích các thông tin tài chính cũng khác nhau. Do đó, việc thiếu minh bạch và thiếu đầy đủ trong thông tin tài chính mà các tổ chức niêm yết công bố làm ảnh hưởng rất lớn đến các quyết định của các chủ thể tham gia thị trường, làm giảm tính hấp dẫn và giá của cổ phiếu. Chính vì thế, để giúp cho các chủ thể tham gia thị trường có thể dễ dàng tiếp cận, phân tích và đưa ra các quyết định của mình thì các tổ chức niêm yết cần thiết phải công bố một hệ thống thông tin tài chính minh bạch, đầy đủ rõ ràng. Trong đó hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính là bộ phận thông tin quan trọng, không thể thiếu cần phải hoàn thiện để góp phần cung cấp thông tin tài chính một cách tổng hợp, đầy đủ về tình hình tài chính của tổ chức niêm yết cho các chủ thể quan tâm.
Ngoài ra, để tăng tính hấp dẫn và giá của cổ phiếu trên thị trường thì bản thân các tổ chức niêm yết phải có tình hình tài chính lành mạnh, ổn định và phát triển bền vững. Do đó, hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính cũng cần hoàn thiện để phản ánh đầy đủ, chính xác và rõ ràng tình hình tài chính, làm cơ sở hữu ích để các nhà quản trị đưa ra những quyết định quản trị tài chính của đơn vị mình một cách chính xác và kịp thời
Chính vì thế, qua nghiên cứu lý luận và thực tiễn, tác giả lựa chọn đề tài: “Hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính cho các công ty xây dựng niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam” làm luận án tiến sỹ kinh tế của mình.
2. Mục đích nghiên cứu của luận án
Luận án nghiên cứu để hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu ứng dụng trong phân tích tài chính cho các công ty xây dựng niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam trên cơ sở hệ thống hóa lý luận và khảo sát thực trạng sử dụng hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính trong ở các doanh nghiệp này.
Mục tiêu cụ thể :
Trên cơ sở mục đích nghiên cứu, luận án hướng đến các mục tiêu cụ thể bao gồm :
- Làm rõ bản chất, vai trò, các nhân tố ảnh hưởng và nội dung của hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính của các công ty niêm yết;
- Phản ánh và đánh giá thực trạng hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính áp dụng trong công ty xây dựng niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam theo quy định và thực tế vận dụng tại các công ty này;
- Đề xuất các giải pháp hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính cho công ty xây dựng niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam theo 2 hệ thống : hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính các công ty xây dựng niêm yết phải công bố theo quy định của pháp luật hiện hành và hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính phục vụ quản trị nội bộ tại các công ty này.
- Đưa ra các điều kiện thực hiện giải pháp.
3. Đối tƣợng nghiên cứu của luận án
Đối tượng nghiên cứu của luận án bao gồm : các vấn đề lý luận và thực tiễn về hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính; quan điểm và giải pháp hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính phục vụ mục đích công bố thông tin và sử dụng trong nội bộ các công ty xây dựng niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam.
4. Phạm vi nghiên cứu của luận án
Về lý luận : Phạm vi nghiên cứu của luận án là các vấn đề liên quan đến hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính trong các công ty niêm yết
Về thực tiễn : Phạm vi nghiên cứu của luận án được giới hạn ở những chỉ tiêu phân tích tài chính trong các công xây dựng niêm yết trên thị trường
chứng khoán Việt Nam theo 2 khía cạnh : phải công bố công khai cũng như thực tế đang sử dụng trong nội bộ doanh nghiệp. Những chỉ tiêu phân tích tài chính mà các công ty xây dựng niêm yết đã công bố, theo quy định của pháp luật trên thị trường chứng khoán tập trung ở Việt Nam được luận án thu thập thông qua các tài liệu công khai trên thị trường. Bên cạnh đó, hệ thống chỉ tiêu phân tích sử dụng trong nội bộ công ty xây dựng niêm yết là những chỉ tiêu phân tích tài chính chuyên sâu, được tác giả thu thập theo phương pháp khảo sát. Số liệu minh họa thực tế được lấy ở một số các doanh nghiệp có tính điển hình cho hình thức sở hữu và quy mô vốn điều lệ.
5. Phương pháp nghiên cứu
Luận án kết hợp sử dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học của phân loại, phân tích, phân tổ thống kê và xử lý số liệu thống kê, khảo sát, phỏng vấn và tổng hợp kết quả, tư duy logic, và các phương pháp khác..Dữ liệu của luận án đã được tiến hành thu thập từ hai nguồn:
- Nguồn dữ liệu được công bố công khai trên thị trường chứng khoán bao gồm : cáo tài chính năm (đã được kiểm toán), các báo cáo tài chính giữa niên độ, bản cáo bạch, báo cáo kiểm toán, báo cáo ban kiểm soát, báo cáo của hội đồng quản trị, báo cáo của ban giám đốc..
- Nguồn dữ liệu sử dụng trong nội bộ các công ty xây dựng niêm yết : Luận án thu thập thông tin qua phiếu khảo sát đối với các nhà quản trị trong các công ty xây dựng niêm yết bao gồm : Ban giám đốc, kế toán trưởng, trưởng ban kiểm soát..
Câu hỏi nghiên cứu : Trên cơ sở xác định được mục đích nghiên cứu, đối tượng và phạm vi nghiên cứu. Luận án đưa ra các câu hỏi khảo sát hướng vào mục đích nghiên cứu, dựa trên các câu hỏi nghiên cứu với nội dung chủ yếu như sau :
- Nhu cầu sử dụng thông tin của các chủ thể khác nhau từ hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính như thế nào?
- Thực trạng hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính trong các công ty xây dựng niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam và ảnh hưởng của nó đến các quyết định tài chính của các chủ thể liên quan? Hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính đã đáp ứng yêu cầu cung cấp thông tin để các chủ thể ra các quyết định ngắn hạn và dài hạn (chiến lược) như thế nào?
- Hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính trong các công ty xây dựng niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam cần được hoàn thiện như thế nào để đáp ứng yêu cầu cung cấp thông tin để các chủ thể sử dụng?
6. Tổng quan về các công trình đã nghiên cứu liên quan đến đề tài Hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính là công cụ quan trọng để thực hiện phân tích và quản trị tài chính.Trong và ngoài nước đã có rất nhiều các công trình nghiên cứu về phân tích tài chính công ty cổ phần và hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính. Sau đây luận án tiến hành khái quát một số nghiên cứu chính ở trong và ngoài nước liên quan đến nội dung phân tích tài chính trong các công ty cổ phần và hệ thống các chỉ tiêu phân tích tài chính trong công ty cổ phần
Các nghiên cứu trong và ngoài nước có nội dung liên quan đến phân tích tài chính của công ty cổ phần
- Năm 1995 trong công trình nghiên cứu “Kế toán, kiểm toán và phân tích tài chính doanh nghiệp”, các tác giả GS.TS Ngô Thế Chi, PGS.TS Đoàn Xuân Tiên, và TS Vương Đình Huệ đã nghiên cứu về nội dung phân tích tài chính doanh nghiệp. Ở tác phẩm này, các tác giả nghiên cứu chủ yếu về phân tích tài chính, trong đó các chỉ tiêu tài chính là công cụ để phục vụ phân tích tài chính doanh nghiệp. Tuy nhiên công trình nghiên cứu trọng tâm về phân
tích tài chính của doanh nghiệp mà không trọng tâm vào xây dựng các chỉ tiêu phân tích tài chính.
- Năm 2002, trong công trình nghiên cứu “Lập đọc, kiểm tra và phân tích báo cáo tài chính”, PGS. TS Nguyễn Văn Công và các đồng tác giả (TS.
Nguyễn Năng Phúc, TS. Trần Quý Liên) đã nghiên cứu nội dung, phương pháp lập, đọc, kiểm tra báo cáo tài chính; trong đó có nội dung phân tích các chỉ số tài chính. Cũng giống như công trình “Kế toán, kiểm toán và phân tích tài chính doanh nghiệp”(1995) của các tác giả GS.TS Ngô Thế Chi, PGS.TS Đoàn Xuân Tiên, TS Vương Đình Huệ, các chỉ số tài chính trong công trình này được các tác giả đề cập đến như một công cụ để phân tích BCTC. Có thể thấy, công trình nghiên cứu về BCTC mà không trọng tâm vào xây dựng các chỉ số tài chính.
- Năm 2003, trong công trình “Hoàn thiện hệ thống báo cáo tài chính nhằm cung cấp thông tin phục vụ cho phân tích tài chính doanh nghiệp ở Việt Nam”, TS. Nghiêm Văn Lợi đã nghiên cứu để hoàn thiện báo cáo tài chính nhằm cung cấp thông tin phục vụ cho phân tích tài chính doanh nghiệp nói chung, trong đó cũng có đề cập đến các chỉ tiêu phân tích tài chính như là một trong các công cụ quan trọng phục vụ cho phân tích tài chính doanh nghiệp.
- Năm 2006, PGS. TS. Nguyễn Năng Phúc và các đồng tác giả (PGS.
TS. Nghiêm Văn Lợi, TS. Nguyễn Ngọc Quang) đã công bố công trình
“Phân tích tài chính công ty cổ phần”. Đây là một công trình nghiên cứu sâu về phân tích tài chính của công ty cổ phần, trong đó đề cập đến hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính trong công ty cổ phần, các phương pháp phân tích tài chính công ty cổ phần và hướng dẫn quy trình áp dụng. Tuy nhiên hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính mà công trình đề cập đến là hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính nói chung cho công ty cổ phần mà không đặc thù riêng cho một ngành cụ thể.
- Năm 2008, tác giả Nguyễn Thị Mai Hương trong luận án tiến sỹ của mình với đề tài: “Phân tích hiệu quả kinh doanh trong các doanh nghiệp khai thác khoáng sản Việt Nam” đã nghiên cứu thực trạng và đề xuất các biện pháp hoàn thiện các chỉ tiêu và phương pháp phân tích hiệu quả kinh doanh trong các doanh nghiệp khai thác khoáng sản ở Miền Trung. Tuy nhiên, qua nghiên cứu, tác giả nhận thấy luận án của tác giả Nguyễn Thị Mai Hương chỉ tập trung nghiên cứu và phân tích các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả kinh doanh và các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh doanh của 12 doanh nghiệp khai thác khoáng sản dưới góc độ hiệu quả tài chính trong ngắn hạn. Các đề xuất của tác giả Nguyễn Thị Mai Hương cũng tập trung vào hoàn thiện nội dung và phân tích hiệu quả kinh doanh mà không đi vào hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính.
- Năm 2014, trong luận án tiến sĩ của mình với đề tài “Hoàn thiện nội dung phân tích tài chính cho các công ty cổ phần trong Tổng công ty xi măng Việt Nam”, tác giả Phạm Thị Quyên (Học viện Tài Chính) đã đề cập đến hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính là một khía cạnh trong hoàn thiện các nội dung phân tích tài chính cho các công ty cổ phần trong Tổng công ty xi măng Việt Nam.
- Năm 1994, tác giả GS. Josette Peyrard trong công trình “Phân tích tài chính doanh nghiệp” đã nhắc đến hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính như là công cụ quan trọng trong phân tích tài chính doanh nghiệp
- Năm 2001: Bài báo “Linking knowledge management strategy to business performance in construction organizations” của các tác giả Herbert S.Robinson, Patricia M.Carrillo, Chimay J.Anumba và Ahmed M.AlGhassani (Đại học Loughborough – Anh) đăng trong tạp chí Researchers in Construction Management số 1 năm 2002 (các trang từ 577 đến 586) đã phân tích mối quan hệ giữa quản trị tài chính với hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính trong các công ty xây dựng ở Anh.
Tóm lại, Các công trình khoa học nghiên cứu của các tác giả trong và ngoài nước về phân tích tài chính của công ty cổ phần đều thống nhất ở quan điểm coi hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính là công cụ quan trọng trong phân tích BCTC và phân tích tài chính của doanh nghiệp. Tuy nhiên, trong các công trình này các tác giả chỉ sử dụng hệ thống chỉ tiêu phân tích làm công cụ phân tích mà không trọng tâm xây dựng và hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính doanh nghiệp.
Các nghiên cứu trong và ngoài nước có nội dung liên quan đến hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính.
- Năm 1999: Luận án tiến sĩ với đề tài “Hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính trong doanh nghiệp cổ phần phi tài chính ở Việt Nam”, tác giả Nguyễn Trọng Cơ đã đi vào xây dựng và hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính cho các công ty cổ phần phi tài chính tại Việt Nam. Luận án đã đưa ra các giải pháp để hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính, tuy nhiên, hệ thống chỉ tiêu này được tác giả xây dựng cho các công ty cổ phần phi tài chính nói chung ở Việt Nam.
- Năm 2002: Luận án tiến sĩ với đề tài “Hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính trong các doanh nghiệp xây dựng ở Việt Nam”), tác giả Nguyễn Ngọc Quang đã trọng tâm vào xây dựng và hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính trong các doanh nghiệp xây dựng ở Việt Nam. Đây là công trình nghiên cứu có nội dung rất gần với đề tài nghiên cứu của luận án.
Trong công trình này, tác giả đã nghiên cứu thực trạng hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính trong các doanh nghiệp xây dựng nói chung và đề xuất hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính cho các doanh nghiệp này. Mặc dù đạt được những thành công trong đề xuất hoàn thiện chỉ tiêu phân tích tài chính cho các doanh nghiệp xây dựng nói chung nhưng khía cạnh nghiên cứu của luận án tập trung vào phân tích tài chính và hệ thống chỉ tiêu phân tích
không đặc thù riêng cho các doanh nghiệp xây dựng đã niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam.
- Năm 2008 : Tác giả Trần Thị Minh Hương trong luận án tiến sĩ với đề tài “Hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính tại Tổng công ty Hàng không Việt Nam” đã đi vào hệ thống hóa hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính một cách khá hệ thống và chi tiết. Tuy nhiên, trong nội dung hoàn thiện, luận án chỉ tập trung hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính cho riêng Tổng Công ty Hàng không Việt Nam.
- Năm 2009: Tác giả Nguyễn Văn Hậu trong luận án tiến sỹ với đề tài
“Hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích trong doanh nghiệp thương mại phục vụ quản trị kinh doanh” lại trọng tâm viết về hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính trong các doanh nghiệp thương mại và nhằm mục đích phục vụ quản trị trong nội bộ doanh nghiệp.
- Năm 2010: Tác giả Nguyễn Thị Quyên (Đại học kinh tế quốc dân) trong luận án tiến sĩ với đề tài “Hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính cho các công ty cổ phần niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam” đã đề cập đến hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính chung cho các công ty cổ phần niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Đây cũng là công trình nghiên cứu có nội dung gần với đề tài của luận án. Tuy nhiên, trong công trình nghiên cứu của mình, tác giả Nguyễn Thị Quyên đã đi vào hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính chung cho tất cả các doanh nghiệp niêm yết thuộc nhiều ngành nghề khác nhau (như bất động sản, dược phẩm, chế biến thực phẩm..), mà không xây dựng hệ thống chỉ tiêu theo đặc thù riêng của từng ngành
- Năm 2013: Tác giả Nguyễn Thị Minh Hải trong luận án của mình về đề tài “Hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích hiệu quả kinh doanh trong các doanh nghiệp xây dựng công trình giao thông thuộc Bộ Giao thông vận tải”
lại đề cập đến các chỉ tiêu phân tích tài chính nhưng trên góc độ là nhóm các chỉ tiêu phân tích hiệu quả kinh doanh. Phạm vi nghiên cứu của đề tài là những công ty xây dựng nhưng lĩnh vực xây dựng chính là xây dựng các công trình giao thông và thuộc Bộ Giao thông vận tải. Hơn nữa, hệ thống chỉ tiêu mà luận án trọng tâm hoàn thiện chỉ là một phần trong toàn bộ hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính của doanh nghiệp
- Năm 2014: PGS. TS Nghiêm Thị Thà và tập thể tác giả trong đề tài nghiên cứu cấp cơ sở “Hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính cho các ngân hàng thương mại” đề cập đến hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính cho riêng ngành ngân hàng, mà cụ thể là các ngân hàng thương mại cổ phần ở Việt Nam.
- Bài báo “Hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính nhằm tăng cường công tác kiểm toán” của TS. Trần Quý Liên (Đại học Kinh tế quốc dân) đăng trên tạp chí kiểm toán (số 43/năm 2011) lại đề cập đến việc hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính nhưng trọng tâm để phục vụ công tác kiểm toán.
- Năm 2006: Cuốn sách “Key Management Ratios: The clearest guide to the critical numbers that drive your business” của tác giả Ciaran Walsh viết về các chỉ tiêu quan trọng sử dụng cho quản trị tài chính doanh nghiệp. Trong cuốn sách này, tác giả nhấn mạnh đến các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả kinh doanh như: Tỷ suất lợi nhuận vốn chủ sở hữu, tỷ suất lợi nhuận tổng tài sản, tỷ suất lợi nhuận trên vốn đầu tư. Tác giả cũng đưa ra tiêu chuẩn để đánh giá hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp trên các chỉ tiêu trên.
- Năm 2007: Tại Thái Lan, các nhà nghiên cứu của Trường Đại học Chulalongkorn (J.Thomas Connelly và Piman Limpaphayom) đã đưa ra mô hình nghiên cứu về hệ thống chỉ tiêu phân tích trong các doanh nghiệp tại Thái Lan. Hệ thống này gồm 9 chỉ tiêu phân tích tài chính và phi tài chính : 5 chỉ tiêu phản ánh tình hình tài chính và 4 chỉ tiêu phản ánh tình hình quản
trị doanh nghiệp. Các chỉ tiêu này được trình bày cụ thể trong cuốn sách
“Determinants of Corporate Disclosure and Transparency: Evidence from Hong Kong and Thailand”
- Cuốn sách “Performance measurement and management control:
superior organizational performance” do NXB Elsevier Ltd phát hành năm 2004 tập hợp một số bài viết của các tác giả liên quan đến vai trò của hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính, ảnh hưởng của hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính và mô hình xây dựng hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính trong doanh nghiệp.
- Bài báo “Performance implications of strategic performance measurement in financial services firms” được đăng trên tạp chí Accounting, Organizations and Society (từ trang 715 đến 741- số 28 năm 2003) của các tác giả Christopher D. Ittner, David F. Larcker và Taylor Randall (Đại học Tổng hợp Pennsylvania và trường Đại học Tổng hợp Utah (Mỹ)) đã giới thiệu về hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính nằm trong hệ thống đánh giá tài chính chiến lược cho các công ty cổ phần ở Mỹ.
- Bài báo “Performance efficiency evaluation of the Taiwan’s shipping industry: an application of data envelopment analysis” của các tác giả Wen - 7 Cheng Lin, Chin - Feng Liu (Prof.), Ching - Wu Chu (Prof.) đăng trên tạp chí Proceedings of the Eastern Asia Society for Transportation Studies, số 5 năm 2005 (các trang 467 - 476) giới thiệu về hệ thống chỉ tiêu đánh giá hiệu quả gồm các chỉ tiêu tài chính và chỉ tiêu phi tài chính áp dụng trong ngành công nghiệp vận tải biển của Đài Loan
- Bài báo “Integrated Performance Measurement Systems: A Development Guide” của các tác giả Bititci US, Carrie AS, McDevitt LG trên tạp chí International Journal of Operations and Production Management, vol 17 số 6 do Nhà xuất bản MCB University Press (từ trang 522 đến trang 535 –
số tháng 5 và 6 năm 1997). Trong bài báo này, các tác giả đã nêu lên vai trò quan trọng của hệ thống chỉ tiêu phân tích nói chung trong quá trình đánh giá hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, các mô hình liên kết các chỉ tiêu phân tích ở các khía cạnh khác nhau của quá trình kinh doanh.
- Bài báo “Performance Measurement: Questions for Tomorrow” của các tác giả Umit Bititci, Viktor Dörfler, Sai Nudurupati1 (Đại học Tổng hợp Strathclyde, Glasgow, UK), Patrizia Garengo (Đại học Tổng hợp Padova, Italy) đăng trên tạp chí Nghiên cứu SIOM Research Paper Series số 05 tháng 10/2009 của Đại học Glasgow, giới thiệu về xu hướng phát triển hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính trên thế giới trong điều kiện toàn cầu hóa
Tóm lại, các công trình nghiên cứu về hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính của các tác giả trong và ngoài nước đã được công bố đã chỉ rõ phương pháp, nội dung, cách tính và ý nghĩa của các chỉ tiêu phân tích tài chính trong các doanh nghiệp nói chung. Đặc biệt có luận án của tác giả Nguyễn Thị Quyên (Đại học kinh tế quốc dân-2012) đã viết về hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính của các công ty niêm yết thuộc các ngành nghề khác nhau trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Ngoài ra đã có những công trình nghiên cứu sâu về hệ thống chỉ tiêu phân tích cho các công ty một số ngành nghề nói chung như ngành thương mại dịch vụ (luận án của tác giả Nguyễn Văn Hậu-2009), ngành hàng không (luận án của tác giả Nguyễn Thị Minh Hương-2010), ngành ngân hàng (đề tài cấp cơ sở của PGS.TS Nghiêm Thị Thà), và đặc biệt là hệ thống chỉ tiêu phân tích cho ngành xây dựng (luận án của PGS.TS. Nguyễn Ngọc Quang)..
Tuy nhiên, nhận thấy tính đặc thù của ngành xây dựng và những yêu cầu quản trị cũng như công bố thông tin riêng của các doanh nghiệp khi đã niêm yết trên thị trường chứng khoán, tác giả đã tìm hiểu các công trình nghiên cứu của các nhà khoa học đã công bố và nhận thấy chưa có công trình nào nghiên cứu chuyên sâu hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính cho các công
ty xây dựng đã niêm yết trên TTCK Việt Nam. Chính vì vậy, qua thời gian nghiên cứu, tìm hiểu, tác giả đã quyết định đi sâu nghiên cứu để hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính của các công ty xây dựng niêm yết trên TTCK Việt Nam.
7. Nghiên cứu hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính của các tổ chức niêm yết phải công bố theo quy định của TTCK một số nước trên thế giới
Trên thế giới, thị trường chứng khoán các nước đã được hình thành từ những năm 1980, trải qua lịch sử hình thành và phát triển, mỗi quốc gia lại đưa ra những quy định riêng để điều hành thị trường của mình. Trong các quy định đó, có quy định về công bố thông tin và đặc biệt là các thông tin tài chính thông qua các chỉ tiêu phân tích tài chính của các thành viên niêm yết. TTCK Việt Nam còn non trẻ, việc tính toán các và công bố các chỉ tiêu phân tích cũng như các thông tin tài chính còn nhiều hạn chế, chính vì thế, việc chúng ta đi sau sẽ học hỏi thêm được những kinh nghiệm quý báu của các thị trường lâu năm trên thế giới. Các nước trên thế giới có thị trường chứng khoán phát triển lâu đời phải kể đến Mỹ - thị trường chứng khoán lâu đời nhất và quan trọng nhất thế giới (với Sở giao dịch chứng khoán New York, hiệp hội giao dịch chứng khoán quốc gia Nasdaq..), thị trường chứng khoán Anh – thị trường chứng khoán lâu đời nhất Châu Âu (với Sở giao dịch chứng khoán London).. Ở Châu Á nổi bật có thị trường chứng khoán Trung Quốc (với Sở giao dịch chứng khoán Thượng Hải và sở giao dịch chứng khoán Thâm Quyến), Hồng Kông (với Sở giao dịch chứng khoán Hongkong), Nhật Bản (với Sở giao dịch chứng khoán Tokyo), Singapo (với Sở giao dịch chứng khoán Singapo - một trong những thị trường chứng khoán giao dịch sôi động nhất Châu Á), Hàn Quốc (với Sở giao dịch chứng khoán Hangseng – Một trong 10 thị trường chứng khoán lớn nhất thế giới)..
Nghiên cứu hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính theo quy định của TTCK các nước phát triển trên thế giới, tác giả nhận thấy hầu hết các nước đều có một số các chỉ tiêu cơ bản mang tính chất bắt buộc phải công bố rộng rãi, ngoài ra có một số các chỉ tiêu khác thì được khuyến khích công bố.
Nhìn chung, các chỉ tiêu mang tính chất bắt buộc mà các TTCK phát triển luôn yêu cầu các thành viên niêm yết phải công bố rộng rãi là các chỉ tiêu phản ánh tình hình tài chính cơ bản về vốn (tài sản), lợi nhuận, khả năng sinh lời, khả năng thanh toán, chỉ tiêu về cổ phần và các chỉ tiêu phản ánh tăng trưởng.
Các chỉ tiêu phản ánh cơ cấu vốn : Do cùng thống nhất ở quan điểm chú trọng xem xét để tỷ trọng nợ trong trong nguồn vốn của thành viên niêm yết nên các TTCK đều yêu cầu công bố chỉ tiêu tỷ trọng nợ ngắn hạn và dài hạn trong tổng tài sản hay mức độ sử dụng đòn bẩy của doanh nghiệp mình.
Các chỉ tiêu phản ánh lợi nhuận : Các thị trường đều yêu cầu công bố mức lợi nhuận gộp, lợi nhuận trước thuế, lợi nhuận ròng, lợi nhuận hoạt động..Tuy nhiên, mỗi thị trường lại yêu cầu công bố lợi nhuận dưới các chỉ tiêu khác nhau như : tỷ lệ lợi nhuận gộp, lợi nhuận trước thuế so với doanh thu (TTCK London), lợi nhuận trên vốn sử dụng (TTCK Trung Quốc)..
Các chỉ tiêu phản ánh khả năng sinh lời : Các thị trường đều chủ yếu yêu cầu công bố khả năng sinh lời trên tổng vốn kinh doanh (tổng tài sản) và trên vốn chủ sở hữu (vốn cổ đông)
Các chỉ tiêu phản ánh khả năng thanh toán : Khả năng thanh toán là một trong nhóm những chỉ tiêu mà các thịt trường chứng khoán chú trọng.
Các tổ chức niêm yết trên các thị trường chứng khoán phát triển đều được yêu cầu phải công bố khả năng thanh toán hiện hành (khả năng thanh toán nợ ngắn hạn), khả năng thanh toán nhanh (khả năng thanh toán bằng tiền), khả
năng thanh toán lãi vay..Đây là những chỉ tiêu cơ bản phản ánh khả năng trang trải thực sự của các doanh nghiệp niêm yết. Một số TTCK còn yêu cầu tổ chức niêm yết phải công bố khả năng thanh toán dài hạn bằng tổng tài sản và bằng vốn cổ đông (như thị trường chứng khoán London)
Các chỉ tiêu về cổ phần : Qua tham khảo thì các chỉ tiêu cổ phần chủ yếu được yêu cầu công bố là các chỉ tiêu : Thu nhập một cổ phần thường, cổ tức một cổ phần thường và tỷ số giá trên thu nhập một cổ phần thường.
Những chỉ tiêu này giúp cho các chủ thể sử dụng thông tin biết được lợi ích thu được từ một cổ phần thường của tổ chức niêm yết. Các chỉ tiêu này có ảnh hưởng rất lớn đến tính hấp dẫn và giá của cổ phiếu trên thị trường.
Các chỉ tiêu phản ánh mức độ tăng trưởng: Đây là nhóm chỉ tiêu được các TTCK phát triển đặc biệt chú trọng, nó phản ánh sự phát triển của doanh nghiệp so với năm trước cũng như tiềm năng phát triển của doanh nghiệp trong những năm tiếp theo. Do đó, các TTCK triển đều yêu cầu các thành viên phải công bố các chỉ tiêu tăng trưởng trên nhiều khía cạnh khác nhau như : tăng trưởng doanh thu, tăng trưởng lợi nhuận, tăng trưởng dòng tiền ròng,..Một số thị trường còn yêu cầu công bố một số chỉ tiêu tăng trưởng đặc biệt như: tăng trưởng chi đầu tư, tăng trưởng giá trị tài sản hữu hình (TTCK Hàn Quốc), tăng trưởng khoản phải thu, tăng trưởng hàng tồn kho (TTCK London),..
Ngoài ra một số thị trường chứng khoán phát triển còn khuyến khích các thành viên của mình công bố một số các chỉ tiêu chi tiết như : Giá trị sổ sách cổ phần thường, Giá cổ phiếu thường trên doanh thu (TTCK Singapo), các chỉ tiêu phản ánh quan hệ giữa doanh thu và tổng tài sản, doanh thu và tài sản cố định, hàng tồn kho, khoản phải thu với doanh thu..( TTCK London), các chỉ tiêu phản ánh tỷ lệ các loại chi phí (chi phí bán hàng, chi phí quản lý doanh nghiệp) trong tổng doanh thu (TTCK Hàn Quốc),..
Ngoài các nhóm chỉ tiêu cơ bản trên, một số TTCK còn có yêu cầu các doanh nghiệp niêm yết công bố một số chỉ tiêu đặc biệt trong việc công bố các chỉ tiêu phân tích tài chính như : TTCK New York của Mỹ yêu cầu thành viên niêm yết phải công bố các chỉ tiêu phân tích tài chính của 12 tháng gần nhất và của 5 năm liên tiếp nhau, hay như TTCK Hàn Quốc lại yêu cầu các doanh nghiệp niêm yết khi công bố các chỉ tiêu tài chính thì phải tính toán trong mối tương quan so sánh với chỉ tiêu của ngành mình.
Bài học kinh nghiệm khi xây dựng hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính cho các công ty niêm yết trên TTCK Việt Nam
Một số kinh nghiệm tác giả rút ra cho việc hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính cho các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam như sau :
Thứ nhất, Hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính cần được phân chia thành các nhóm chỉ tiêu phản ánh các khía cạnh khác nhau của tình hình tài chính doanh nghiệp.
Thứ hai, Hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính ngoài các chỉ tiêu phản ánh tình hình tài chính nói chung, cần phải có các chỉ tiêu phản ánh tình hình tài chính riêng mang tính đặc thù của các ngành nghề sản xuất kinh doanh khác nhau.
Thứ ba, Hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính cần phải có các chỉ tiêu mang tính so sánh, các chỉ tiêu phản ánh mức độ tăng trưởng…để các chủ thể sử dụng có thể đánh giá tính ổn định và bền vững trong sự phát triển của doanh nghiệp
Thứ tư, Qua nghiên cứu hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính của các công ty niêm yết của các nước trên thế giới, có thể tổng hợp các chỉ tiêu phân tích tài chính để xem xét, áp dụng khi xây dựng hệ thống chỉ tiêu phân tích
cho các công ty niêm yết nói chung và các công ty xây dựng niêm yết nói riêng ở Việt Nam như : các chỉ tiêu phản ánh mối tương quan giữa khoản phải thu với doanh thu, giữa hàng tồn kho với doanh thu (học hỏi từ thị trường chứng khoán Hàn Quốc), các chỉ tiêu phản ánh tương quan giữa giá cổ phiếu với doanh thu, giá cổ phiếu với dòng tiền (học hỏi từ thị trường chứng khoán Mỹ), các chỉ tiêu phản ánh mức độ tăng trưởng của doanh nghiệp (học hỏi từ thị trường chứng khoán Anh)..
8. Dự kiến những đóng góp của đề tài
Trong quá trình nghiên cứu, tác giả có kế thừa những nghiên cứu của các nhà khoa học (danh mục tài liệu tham khảo được chi tiết trong Danh mục tài liệu tham khảo cuối luận án) và dự kiến những điểm cống hiến mới của đề tài như sau:
- Về lý luận: Trên cơ sở nghiên cứu, tổng hợp tài liệu trong nước và học hỏi kinh nghiệm về hệ thống chỉ tiêu của một số nước có thị trường chứng khoán phát triển, Luận án sẽ góp phần hoàn thiện lý luận về hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính trong các công ty niêm yết trên các khía cạnh : bản chất, vai trò, phân loại, nhân tố ảnh hưởng và vai trò hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính.
- Về thực tiễn: Luận án sẽ mô tả và đánh giá chi tiết về hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính của các công ty xây dựng niêm yết trên TTCK Việt Nam. Hệ thống chỉ tiêu này sẽ được luận án hoàn thiện theo hai hướng : hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính các công ty xây dựng niêm yết phải công bố công khai theo quy định của pháp luật hiện hành và hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính sử dụng trong nội bộ các doanh nghiệp này. Hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính sau khi hoàn thiện sẽ giúp cho các chủ thể tham gia thị trường chứng khoán có thêm công cụ hữu ích trong việc ra các quyết định, đồng thời các công ty xây dựng niêm yết cũng có thể sử dụng hệ thống chỉ
tiêu một cách dễ dàng và hiệu quả hơn trong công tác quản trị doanh nghiệp của mình.
9. Giới thiệu bố cục của luận án
Luận án “Hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính cho các công ty xây dựng niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam”, ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, ..., được chia thành 3 chương với tên gọi như sau:
Chương 1: Cơ sở lý luận về hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính trong các công ty niêm yết
Chương 2: Thực trạng hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính trong các công ty xây dựng niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam
Chương 3: Giải pháp hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính cho công ty xây dựng niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam
Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HỆ THỐNG CHỈ TIÊU PHÂN TÍCH TÀI CHÍNH TRONG CÁC CÔNG TY NIÊM YẾT
1.1. Bản chất, vai trò của hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính 1.1.1. Bản chất của hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính
Trong phân tích tài chính thì chỉ tiêu chính là đối tượng mà phân tích hướng vào, thông qua việc vận dụng các phương pháp và kỹ thuật để tính toán, phân tích các chỉ tiêu, từ đó làm căn cứ cho việc ra các quyết định khác nhau.
“Chỉ tiêu tài chính là một phạm trù kinh tế có nội dung tương đối ổn định, thể hiện kết quả, hiệu quả kinh doanh, cấu trúc tài chính của một doanh nghiệp tại một thời điểm hay trong một thời kỳ” (TS. Trần Quý Liên – Đại học Kinh tế quốc dân)
Mỗi một chỉ tiêu tài chính đều mang một nội dung kinh tế và phản ánh một khía cạnh nhất định, về tài chính của công ty cổ phần. Một chỉ tiêu tài chính có nội dung tương đối ổn định, phản ánh quá trình và kết quả hoạt động kinh doanh của công ty cổ phần theo thời gian, không gian xác định và có đơn vị đo lường nhất định.
Tập hợp các chỉ tiêu tài chính hình thành hệ thống chỉ tiêu tài chính. Hệ thống này có thể được sắp xếp theo một trình tự nhất định, phản ánh tình hình và các quan hệ tài chính trong công ty cổ phần xây dựng niêm yết. Hệ thống chỉ tiêu tài chính là công cụ đắc lực giúp các chủ thể quản lý ra các quyết định..
Hệ thống chỉ tiêu phân tích là nội dung cơ bản của hoạt động phân tích tài chính, nó quyết định tới chất lượng của thông tin khi phân tích và ảnh hưởng tới kết quả hoạt động của doanh nghiệp. Hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính không những thể hiện tình trạng tài chính, sức mạnh tài chính, an ninh
tài chính, mà còn thể hiện hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp. Do vậy, phân tích tài chính doanh nghiệp thông qua phân tích hệ thống chỉ tiêu tài chính là cách tiếp cận khoa học, chính xác. Các nhà khoa học có nhiều quan điểm khác nhau về bản chất hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính, cụ thể :
Theo PGS.TS.Nguyễn Ngọc Quang - Trường Đại học Kinh tế quốc dân, trong luận án tiến sỹ của mình có đưa ra quan điểm về bản chất hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính : “Hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính là tổng thể các chỉ tiêu tài chính sắp xếp theo một trình tự nhất định nhằm đánh giá họat động tài chính của doanh nghiệp theo yêu cầu của cấp quản lý”
Cũng theo một nhà khoa học khác thuộc trường Đại Học Kinh tế quốc Dân là TS Trần Quý Liên thì “Hệ thống chỉ tiêu tài chính là một bảng tổng hợp các chỉ tiêu tài chính nhằm phản ánh tình hình tài chính của doanh nghiệp phục vụ cho các đối tượng có nhu cầu” (Xây dựng hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính doanh nghiệp nhằm tăng cường công tác kiểm toán - Tạp chí Kiểm toán)
Hai nhà khoa học trên đều thống nhất ở quan điểm hệ thống chỉ tiêu là bảng tổng hợp các chỉ tiêu và bảng tổng hợp này được sắp xếp, phản ánh tình hình tài chính doanh nghiệp nhằm phục vụ các mục đích khác nhau của các chủ thể sử dụng thông tin.
Tuy nhiên, Theo các nhà khoa học thuộc Học viện Tài Chính là PGS.TS. Nguyễn Trọng Cơ và PGS.TS Nghiêm Thị Thà thì “Hệ hống chỉ tiêu phân tích tài chính là toàn bộ các chỉ tiêu tài chính có thể tính toán được ở một doanh nghiệp trong kỳ phân tích mà thông qua hệ thống chỉ tiêu đó có thể tiến hành phân tích, đánh giá cũng như dự đoán tình hình tài chính của doanh nghiệp một cách toàn diện đầy đủ, chính xác làm cơ sở cho việc đưa ra quyết định của các chủ thể quản lý khác nhau”. Theo quan điểm này thì hệ thống
chỉ tiêu phân tích tài chính bao gồm các chỉ tiêu tài chính có thể tính toán được trong từng kỳ phân tích, và phục vụ mục đích đưa ra các quyết định của chủ thể sử dụng. Tuy nhiên tác giả cho rằng nếu không có cụm từ “trong kỳ phân tích” thì quan điểm này sẽ khái quát hơn.
Từ những phân tích ở trên theo quan điểm của tác giả thì“Hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính là tổng thể các chỉ tiêu tài chính mà thông qua hệ thống chỉ tiêu đó có thể tiến hành phân tích, đánh giá cũng như dự đoán tình hình tài chính của doanh nghiệp một cách toàn diện đầy đủ, chính xác làm cơ sở cho việc đưa ra quyết định của các chủ thể sử dụng”
1.1.2. Vai trò của hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính
Thông qua hệ thống chỉ tiêu tài chính, các chủ thể quan tâm có thể tiến hành phân tích, đánh giá cũng như dự đoán tình hình tài chính của doanh nghiệp một cách toàn diện đầy đủ, chính xác. Chính vì thế, hệ thống chỉ tiêu tài chính đóng vai trò thông tin quan trọng, làm cơ sở cho các chủ thể đưa ra quyết định ngắn hạn hay quyết định dài hạn của mình
1.1.2.1. Vai trò của hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính trong việc ra quyết định ngắn hạn
Trên thị trường chứng khoán, các chủ thể sử dụng thông tin từ hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính của các tổ chức niêm yết để ra quyết định ngắn hạn b :
trong ngắn hạn…
Đối với các nhà đầu tư lướt sóng: Nhà đầu tư lướt sóng trên thị trường chứng khoán là những nhà đầu tư thường xuyên mua và bán chứng khoán trong khoảng thời gian ngắn, nhằm mục đích hưởng lợi từ chênh lệch giá mua – giá bán. Do đó, hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính của các công ty niêm yết sẽ
cung cấp những thông tin khái quát về tình hình tài chính của doanh nghiệp mà nhà đầu tư lướt sóng quan tâm, bao gồm : mức độ tự chủ tài chính, khả năng thanh toán, hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh và tỷ suất sinh lời. Từ đó, nhà đầu tư lướt sóng có thể có những đánh giá khái quát nhất về tình hình tài chính của doanh nghiệp mình quan tâm để đưa ra được những quyết định mua, bán chứng khoán trong ngắn hạn được đúng hướng, chính xác, mang lại hiệu quả cao, tránh tình trạng đầu tư theo tâm lý “đám đông”
Đối với các tổ chức tín dụng cho vay ngắn hạn: Các tổ chức tín dụng trước khi ra quyết định cho vay trong ngắn hạn hay cần ra quyết định dừng lại hay tiếp tục quan hệ tín dụng với doanh nghiệp niêm yết cũng cần những thông tin khái quát về tình hình tài chính của doanh nghiệp. Việc tìm hiểu thông tin này là để đảm bảo khả năng chi trả gốc và lãi vay của doanh nghiệp niêm yết trong ngắn hạn. Do đó, hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính sẽ cung cấp thông tin cho các tổ chức tín dụng cho vay ngắn hạn trên các khía cạnh: tỷ trọng nợ, khả năng thanh toán, và hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp…Những thông tin sẽ giúp cho các tổ chức tín dụng có thể đưa ra được các quyết định cho vay ngắn hạn đối với doanh nghiệp niêm yết được chính xác với lãi suất cho vay cao.
Đối với các cơ quan thuế và quản lý Nhà nước : Các nhà quản lý cần phải đưa ra các quyết định và chính sách để điều hành chung tất cả các doanh nghiệp. Hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính sẽ cung cấp các thông tin cho các cơ quan thuế và quản lý Nhà nước trên khía cạnh tính lành mạnh và những nghĩa vụ tài chính của doanh nghiệp với Nhà nước.
Đối với nhà quản trị các công ty cổ phần niêm yết : Trong công việc của mình, nhà quản trị các doanh nghiệp niêm yết phải thường xuyên đưa ra các quyết định ngắn hạn và dài hạn để quản trị doanh nghiệp của mình. Trong đó, có rất nhiều các quyết định ngắn hạn mà nhà quản trị cần phải đưa ra chính xác
và kịp thời.Hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính sẽ cung cấp thông tin giúp cho nhà quản trị nắm bắt được tình hình khái quát về doanh nghiệp mình trên các mặt chủ yếu. Trên cơ sở đó các nhà quản trị sẽ đưa ra được những quyết định ngắn hạn được chính xác, đem lại lợi ích cho doanh nghiệp mình.
1.1.2.2. Vai trò của hệ thống chỉ tiêu phân tích tài trong việc ra quyết định dài hạn
Trên TTCK, các chủ thể sử dụng thông tin từ hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính của các tổ chức niêm yết để ra quyết định dài hạn b :
cổ phiếu nhằm
: Nhà đầu tư mua cổ phiếu nhằm hưởng cổ tức trên thị trường chứng khoán là những nhà đầu tư dài hạn, việc mua hay bán chứng khoán được tính toán và cân nhắc một cách cẩn trọng, nhằm mục đích tối đa hóa lượng cổ tức được hưởng hàng năm. Do đó, trong quá trình đưa ra quyết định mua bán cổ phiếu của mình, những nhà đầu tư này cần phải có thông tin chuyên sâu về tình hình tài chính của doanh nghiệp mình đang quan tâm. Hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính với những chỉ tiêu tài chính chuyên sâu, mang tính đặc thù của từng ngành sẽ giúp cho nhà đầu tư dài hạn hiểu rõ về tình hình tài chính của tổ chức niêm yết trong điều kiện SXKD riêng của ngành
: Các tổ chức tín dụng trước khi ra quyết định cấp tín dụng trung và dài hạn cho các doanh nghiệp nói chung, tổ chức niêm yết nói riêng đều rất cần những thông tin chuyên sâu về tình hình tài chính của doanh nghiệp. Việc tìm hiểu thông tin này là để đảm bảo khả năng chi trả gốc và lãi vay của tổ chức niêm yết trong dài hạn. Do đó, hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính sẽ cung cấp thông tin chuyên sâu cho các tổ
chức tín dụng cho trung và dài hạn trên các khía cạnh: cấu trúc tài chính; chi tiết tình hình thanh toán và khả năng thanh toán theo thời gian; hiệu quả kinh doanh; rủi ro tài chính, dự báo chỉ tiêu tài chính; và chi tiết luồng tiền…Những thông tin sẽ giúp cho các tổ chức tín dụng có thể đưa ra được các quyết định cho vay trung và dài hạn đối với doanh nghiệp niêm yết được chính xác giúp tổ chức niêm yết phát triển SXKD và đem lại lợi ích lâu dài cho tổ chức tín dụng.
N : Các cơ quan Nhà nước
như Ủy ban chứng khoán Nhà nước, Bộ tài chính hay các Bộ ngành liên quan khi cần đưa ra các chính sách để điều hành hoạt động của thị trường chứng khoán hay hoạt động của các doanh nghiệp thành viên thì đều cần thông tin tài chính chi tiết và chuyên sâu của từng doanh nghiệp trong các khoảng thời gian khác nhau. Hệ thống chỉ tiêu phân tích sẽ giúp các cơ quan Nhà nước đưa ra các quyết sách hợp lý, góp phần giúp thị trường chứng khoán, các doanh nghiệp thành viên của thị trường, cũng như nền kinh tế phát triển bền vững
: Quyết định chiến lược là những quyết định dài hạn, mang tính trọng yếu, chiến lược, ảnh hưởng đến sự tồn vong, phát triển của doanh nghiệp. Do đó, nhà quản trị trước khi đưa ra các quyết định chiến lược cần có thông tin chuyên sâu về tình hình tài chính của doanh nghiệp mình trong khoảng thời gian nhiều năm liên tiếp. Hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính sẽ cung cấp thông tin chi tiết cho nhà quản trị trên tất cả các khía cạnh tài chính của doanh nghiệp, giúp nhà quản trị đưa ra được những quyết định chiến lược một cách chính xác, giúp doanh nghiệp niêm yết phát triển bền vững
1.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính của các công ty niêm yết
Hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính có ý nghĩa quan trọng với nhiều đối tượng sử dụng thông tin khác nhau, ảnh hưởng đến các quyết định đầu tư,
quyết định quản trị, quyết định cấp tín dụng... Tuy nhiên, hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính chỉ thực sự phát huy tác dụng khi nó phản ánh được một cách toàn diện, đầy đủ và chi tiết tình hình tài chính của doanh nghiệp. Muốn vậy, hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính phải toàn diện, đầy đủ, có độ tin cậy cao, cán bộ phân tích phải có trình độ chuyên môn giỏi. Ngoài ra, sự tồn tại của hệ thống chỉ tiêu trung bình ngành cũng là một trong những nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng cũng như độ tin cậy của hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chínhcủa các công ty cổ phần niêm yết trên thị trường chứng khoán
Các nhân tố ảnh hưởng đến hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính của doanh nghiệp được chia làm 2 nhóm là các nhân tố khách quan và các nhân tố chủ quan.
1.2.1. Nhân tố khách quan ảnh hưởng đến hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính của các công ty niêm yết
Nhân tố khách quan ảnh hưởng đến hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính của các công ty niêm yết bao gồm : tính kịp thời, chất lượng thông tin sử dụng, hệ thống chỉ tiêu trung bình ngành..
Chất lượng thông tin sử dụng trong phân tích tài chính là nền tảng của độ tin cậy của hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính. Đây là yếu tố quan trọng hàng đầu quyết định chất lượng hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính, bởi một khi thông tin sử dụng không chính xác, không phù hợp thì kết quả mà hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính đem lại chỉ là hình thức, không có ý nghĩa thực tiễn.
Từ những thông tin bên trong trực tiếp phản ánh tài chính doanh nghiệp đến những thông tin bên ngoài liên quan đến môi trường hoạt động của doanh nghiệp, người sử dụng hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính doanh nghiệp có thể thấy được tình hình tài chính doanh nghiệp trong quá khứ, hiện tại và dự đoán xu hướng phát triển trong tương lai.
Tình hình nền kinh tế trong và ngoài nước không ngừng biến động, tác động hàng ngày đến điều kiện kinh doanh của doanh nghiệp. Hơn nữa, tiền lại có giá trị theo thời gian, một đồng tiền hôm nay có giá trị khác một đồng tiền trong tương lai. Do đó, tính kịp thời, giá trị dự đoán là đặc điểm cần thiết làm nên sự phù hợp của thông tin. Thiếu đi sự phù hợp và chính xác, thông tin không còn độ tin cậy và điều này tất yếu ảnh hưởng đến chất lượng hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính doanh nghiệp.
Bên cạnh đó, hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính doanh nghiệp sẽ trở nên đầy đủ và có ý nghĩa hơn nếu có sự tồn tại của hệ thống chỉ tiêu trung bình ngành. Đây là cơ sở tham chiếu quan trọng khi xây dựng cũng như sử dụng hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính doanh nghiệp. Người ta chỉ có thể nói các tỷ lệ tài chính của một doanh nghiệp là cao hay thấp, tốt hay xấu khi đem so sánh với các tỷ lệ tương ứng của doanh nghiệp khác có đặc điểm và điều kiện sản xuất kinh doanh tương tự mà đại diện ở đây là chỉ tiêu trung bình ngành. Thông qua đối chiếu với hệ thống chỉ tiêu trung bình ngành, các chủ thể sử dụng hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính doanh nghiệp có thể biết được vị thế của doanh nghiệp mình quan tâm từ đó đánh giá được thực trạng tài chính doanh nghiệp cũng như hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp mình.
1.2.2. Nhân tố chủ quan ảnh hưởng đến hệ thống chỉ
Các nhân tố chủ quan ảnh hưởng đến độ tin cậy của hệ thống chỉ
bao gồm : cơ cấu tổ chức, chiến lược kinh doanh, văn hóa tổ chức, các nguồn
lực, quy trình hoạt động của ,..
và đặc biệt là trình độ phân tích của các chủ thể sử dụng thông tin
Có được hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính doanh nghiệp phù hợp và chính xác nhưng sử dụng hệ thống chỉ tiêu đó như thế nào để đưa lại quyết
định đúng đắn lại là điều không đơn giản. Nó phụ thuộc rất nhiều vào trình độ của chủ thể sử dụng thông tin từ hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính. Từ các thông tin thu thập được, các chủ thể sử dụng phải tính toán các chỉ tiêu, thiết lập các bảng biểu. Tuy nhiên, đó chỉ là những con số và nếu chúng đứng riêng lẻ thì tự chúng sẽ không nói lên điều gì. Nhiệm vụ của các chủ thể sử dụng là phải gắn kết, tạo lập mối liên hệ giữa các chỉ tiêu, kết hợp với các thông tin về điều kiện, hoàn cảnh cụ thể của doanh nghiệp để lý giải tình hình tài chính của doanh nghiệp, xác định thế mạnh, điểm yếu cũng như nguyên nhân dẫn đến điểm yếu trên. Hay nói cách khác, các chủ thể sử dụng phải là người làm cho hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính trở nên hữu ích trong việc ra các quyết định ngắn hạn và dài hạn.
1.3. Hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính của các công ty niêm yết 1.3.1.Căn cứ, nguyên tắc xây dựng hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính doanh nghiệp
1.3.1.1.Căn cứ xây dựng hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính doanh nghiệp Hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính doanh nghiệp được xây dựng chủ yếu dựa trên các căn cứ sau:
Một là, Hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính được xây dựng dựa trên các nội dung phân tích đã đề ra theo yêu cầu quản lý tài chính của doanh nghiệp.
Thông thường các nội dung phân tích bao gồm phân tích khái quát tình hình tài chính, khả năng thanh toán, phân tích luồng tiền, phân tích hiệu quả sử dụng tài sản và phân tích khả năng sinh lời. Tuy nhiên, với những doanh nghiệp khác nhau có thể có những yêu cầu khác nhau về nội dung phân tích.
Hai là, Hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính được xây dựng dựa trên đặc điểm hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Những doanh nghiệp thuộc các ngành kinh doanh khác nhau có các đặc thù về hoạt động kinh doanh khác
